In het Moor- und Fehnmuseum in Elisabethfehn was de hele bovenverdieping ingeruimd voor een tentoonstelling ‘Ton & Torf im Saterland: De Ringelofenziegelei in Scharrel’. Een van de betekenissen van Ton in het Duits is klei, een ziegelei is een steenbakkerij, een Ringelofen heet bij ons een ringoven en Scharrel is het zuidelijkste dorp van Saterland.

Omstreeks 1900 werd de steenbakkerij met ringoven, toen de modernste ontwikkeling in de sector, in Scharrel gebouwd. Indertijd waren er al tien steenbakkerijen in Scharrel. De klei was er van goede kwaliteit en turf, waarmee de klei gebakken werd, was er goedkoop. Rond 1920 werd het bedrijf gekocht door Oldenburg en ingrijpend verbouwd en uitgebreid: het was toen de modernste bakkerij van de regio Oldenburg waar veel bedrijven in deze sector waren.

In het kort gaat het bij het maken van bakstenen als volgt: klei of leem wordt met water en zand gemengd, gekneed en in elkaar geperst, gevormd tot bakstenen of dakpannen en dan in een oven gebakken. De kleur van het product en de dichtheid hangt af van de samenstelling van het mengsel. In deze steenbakkerij lag in de latere jaren de nadruk op de productie van dakpannen. De uiteindelijke kleur hangt ook af van het mengsel en van de temperatuur in de oven.

De baksteen is het eerste door de mens kunstmatig gemaakte bouwmateriaal. De oudst bekende bakstenen zijn zo’n elfduizend jaar oud. Een Assyrische baksteen uit 2095 voor onze jaartelling heeft het zegel van de Koning Ur-Nammu. Drieduizend jaar later bakten we in Europa eerst in veldovens, eigenlijk alleen gedroogde stenen opgestapeld boven een vuurtje. Later werden andere ovens ontwikkeld, de goede eigenschappen kwamen  samen in de ringoven.  

Tot de ringoven was het steenbakken in dit gebied een seizoenswerk. De eerste stappen: het winnen van de klei, het mengen en het vormen en drogen van de stenen moesten in het voorjaar plaats vinden.

Naast technische tekeningen van verschillende ovens was er veel te zien op foto’s uit de periode na 1920, na de verbouwing door Oldenburg. Op een foto uit de vijftiger jaren worden de stenen nog met kruiwagens afgevoerd uit de oven. Het geeft een mooi beeld van het steenwerk in die tijd.

Ter afsluiting een persoonlijke herinnering: in mijn kennismakingstijd aan de Landbouwhogeschool moesten wij ook een dag werken. Ik kwam toen bij een steenfabriek in de uiterwaarden en heb daar een dag lang met een paard de wagentjes met gebakken stenen uit de oven mogen halen.

----------

De foto's zijn geleverd door de auteur. Er staan ook speelgoedbakstenen op.