archiefvorig nr.lopend nr.

Beschouwingen > Het leven zelf delen printen terug
Wat gaat er fout met ons klimaat? André Jansens

0117 Wat gaat er fout met ons klimaat?

De zomer van 2003 is wellicht nog niet helemaal vergeten. Europa pufte immers gedurende meerdere weken onder ongeziene hittegolven die vele vooral bejaarde slachtoffers maakten. De zomer van 2004 ging echter, in Europa althans, nagenoeg onopgemerkt voorbij. Dit betekent echter niet dat de desastreuze gevolgen van een erg wispelturig klimaat dit jaar uitbleven. De reeks orkanen die de Caraïben geselden, de opeenvolgende tyfoons die Japan troffen en de overvloedige stortregens en modderlawines die Midden-Amerika ontwrichtten staan nog vers in ons geheugen gegrift. Wat 2004 ook wel typeert is de toename van het aantal studies over de mogelijke kwalijke gevolgen van een klimaatverandering. Sommige wetenschapslui menen dat de cyclische evolutie van het klimaat geen alarmbellen hoeft te doen rinkelen. Een andere groep, die gestadig aangroeit, schetst echter een minder rooskleurig toekomstbeeld. Ze beklemtonen dat we dringend draconische maatregelen moeten treffen. Zo niet dan zal elke wereldburger voor het einde van de 21ste eeuw te maken krijgen met de catastrofale gevolgen van een losgeslagen klimaat. We zouden ongetwijfeld veel baat hebben bij eensluidende wetenschappelijke informatie. Maar zoals bij de studie van complexe fenomenen wel vaker het geval is, verkiezen sommige vaak politiek geïnspireerde milieus onduidelijkheid boven klare taal. Duidelijke informatie zou trouwens alleen maar paniekreacties veroorzaken.

Ondertussen is iedereen het wel roerend eens dat het noorden van onze aarde wegsmelt. Van dit verschijnsel ligt de modale burger niet echt wakker. De lange indrukwekkende lijst van vaststellingen en de rits van veranderingen die te maken hebben met de opwarming van het noordpoolgebied kunnen ons misschien wel beroeren. Hier gaan we dan: de hoogste luchttemperaturen in vier eeuwen, de alsmaar snellere verschrompeling van de Alaskaanse gletsjers, het smelten van de Groenlandse ijskap en van het zeeijs, de aanzwellende toevloed van zoet water via de Russische rivieren en de gestadige ontdooiing van de permafrost. Vooral het ontdooiende veen onder de toendra in Alaska en Rusland betekent veel narigheid. Niet alleen wordt hierdoor meer grondwater getransporteerd maar tevens lijkt het noordpoolgebied een bron te worden van koolstofdioxide. Samen met het vrijkomen van methaan is deze vaststelling zorgwekkend omdat beide gassen de belangrijkste broeikasgassen vormen in de atmosfeer. Ze brengen warmte naar de aarde terug in plaats van ze in de ruimte te laten ontsnappen. De instroming van zoet water zou naast de markante stijging van de zeespiegel de circulatie van de golfstromen kunnen omkeren met mogelijk vernietigende gevolgen voor het wereldklimaat.

Steeds vaker moeten diverse onderzoekers toegeven dat deze ongewone opwarming een reeks van onomkeerbare kettingreacties teweeg brengt. Bijvoorbeeld, als het ijs smelt absorbeert de donkere oceaan meer zonlicht en wordt de opwarming versneld. Ook is het duidelijk dat met meer verdamping meer waterdamp in de lucht wordt aangetroffen. Waar lage wolken het zonlicht weerkaatsen, doen hoge wolken het tegenovergestelde. Zij nemen meer hitte op en het is juist deze laatste categorie van wolken die zienderogen toeneemt. Bij de eeuwwisseling had niemand dit voorspeld omdat er geen degelijk klimaatmodel bestond dat met wolken rekening hield. Meer waterdamp en hogere temperaturen brouwen bijgevolg een cocktail van tropische cyclonen die steeds vaker een vernietigend spoor in de tropische gebieden van onze groene planeet zal achterlaten. De kwalijke gevolgen van het smelt- en dooiproces in het noordpoolgebied kent trouwens ook weinig opbeurende nevenwerkingen die leiden tot de teloorgang van een uniek ecosysteem met ijsberen, zeehonden, walvissen en kariboes. En voegen we hier ook dan maar aan toe dat de opwarming van de oceanen nu al in de Caraïben en aan de Oostkust van Australië de juweelachtige koraalriffen verloedert tot verbleekte schillen.

In de overvloed van wetenschappelijke rapporten en studies verdienen dit jaar twee publicaties toch wel een bijzondere vermelding. Vooreerst is er het artikel van Sir David King, chef wetenschapper van Tony Blair, die op 9 januari in het tijdschrift Science vrijmoedig en op scherpe toon de Amerikaanse houding veroordeelde aangaande de klimaatverandering, die volgens Sir David  erger is dan het internationaal terrorisme in termen van het potentieel verlies aan mensenlevens en onherstelbare schade aan het milieu. Enkele dagen nadien wordt Sir David door Downing Street gemuilkorfd via de privé secretaris van Blair. De uitspraken over het klimaat moeten worden genuanceerd en interviews met de media zijn niet opportuun. Enkele weken later kan de Britse krant The Observer de hand leggen op een geheim verslag van het Pentagon waarin wordt toegelicht dat de opwarming van onze aardbol wereldwijd catastrofale gevolgen kan hebben binnen de komende twintig jaar en het terrorisme zal vervangen als hoofdbekommernis voor de nationale veiligheid. Het rapport beschrijft mogelijke scenario’s en voorspelt op korte termijn uitzonderlijke weerssituaties, zoals stormen, overstromingen en de ontwrichting van de waterbevoorrading.
Het Pentagon-verslag werpt echter ook een bijzonder licht op de Amerikaanse politiek ten opzichte van het Protocol van Kyoto. De ontwikkelde landen willen hierin immers via een wettelijke weg de uitstoot van broeikasgassen beperken en hebben een tijdstabel opgesteld om deze vermindering te verwezenlijken. De Verenigde Staten, als topvervuiler van de wereld, weigeren echter het protocol te ratificeren omdat het een dwanbuis is die de economische groei en hun industrie gebaseerd op fossiele energiebronnen zou benadelen. Eind oktober zet Putin echter de VS een ferme hak door eindelijk het Kyoto-verdrag in Rusland te laten goedkeuren. Het Kyoto Protocol zal bijgevolg op 1 januari 2005 dank zij de Russische goedkeuring in werking treden, vermits nu meer dan 55 Partijen het protocol hebben geratificeerd en meer dan 55% van de emissies van de geïndustrialiseerde landen is gedekt. Het valt nu te bezien hoe Bush II op deze nieuwe toestand zal reageren. Met of zonder de VS blijft het in alle geval een hele klus om in de geïndustrialiseerde landen tegen het midden van de 21ste eeuw de uitstoot van broeikasgassen met ongeveer 80 % omlaag te brengen.

Om volledig te zijn dienen we ook aan te stippen dat de ozonlaag, die in de atmosfeer op een hoogte van circa 15 tot 30 kilometer ons tegen de schadelijke zonnestralen moet beschermen, flink is aangetast. De atmosfeer als een open riool beschouwen kan niet ongestraft blijven. De triomfkreet, als zou het verbod van chloorfluorwaterstoffen als drijfgas in spuitbussen de ozonlaag herstellen, getuigt dan ook van enige naïviteit. Het toenemend aantal gevallen van huidkanker is echter wel de pijnlijke realiteit.

Terwijl sommige experts vandaag nog durven beweren dat de hetze over de klimaatverandering, en de mogelijke vernietigende gevolgen, een afkooksel is van wat we in de rampenfilm The Day after Tomorrow  te zien kregen is de waarheid waarschijnlijk toch wat meer verontrustend. Een duidelijk antwoord op de vraag wat er fout gaat met ons klimaat zal wellicht nog geruime tijd uitblijven. De symptomen van een kwalijke klimaatevolutie zijn nochtans alom aanwezig. Extreme lokale weersverschijnselen, de snelle stijging van de zeespiegel, één hete zomer op drie in Europa, de droogte in Australië, het Verre Oosten en aan de westkust van de Amerikas, de Ararat berg die zich voor het eerst in mensenheugenis in de zomer volledig van zijn sneeuwkleed ontdoet, de 5300 oude Ötzi die zich als gletsjermummie toont in de Ötzaler Alpen, de Siberische toendra die snel ontdooit en verrot tot een modderpoel waaruit soms een mammoet uit een duizenden jaren oude diepvries komt bovenpiepen, het zijn slechts enkele schrikwekkende signalen dat er met ons klimaat iets grondig fout loopt. Maar wat de veranderingen ook veroorzaakt, wetenschappers staan voor de dringende taak te voorspellen wat onze aardbol te wachten staat, in plaats van te aarzelen en pas te reageren als het te laat is. En de nationale verantwoordelijke hebben dan de verdomde taak zonder uitstel een oplossing uit te dokteren en de gewone sterveling te informeren. Om bijvoorbeeld de metershoge stijging van het zeepeil voor te blijven zijn langs de Noordzeekust, in de Nijldelta en in de Golf van Bengalen meer dan gigantische Deltawerken nodig. We kunnen immers toch niet zomaar passief blijven toekijken en ons blijven tevreden stellen met het vooruitzicht van gewoon te leven in een wereld die we zelf langzaam maar zeker naar de verdommenis laten gaan. Informatie en actie zijn de sleutelwoorden die iedere wereldburger kunnen helpen om de kwalijke gevolgen van een degenererend klimaat in te tomen.         


© 2004 André Jansens meer André Jansens - meer "Het leven zelf" -
Beschouwingen > Het leven zelf
Wat gaat er fout met ons klimaat? André Jansens
0117 Wat gaat er fout met ons klimaat?

De zomer van 2003 is wellicht nog niet helemaal vergeten. Europa pufte immers gedurende meerdere weken onder ongeziene hittegolven die vele vooral bejaarde slachtoffers maakten. De zomer van 2004 ging echter, in Europa althans, nagenoeg onopgemerkt voorbij. Dit betekent echter niet dat de desastreuze gevolgen van een erg wispelturig klimaat dit jaar uitbleven. De reeks orkanen die de Caraïben geselden, de opeenvolgende tyfoons die Japan troffen en de overvloedige stortregens en modderlawines die Midden-Amerika ontwrichtten staan nog vers in ons geheugen gegrift. Wat 2004 ook wel typeert is de toename van het aantal studies over de mogelijke kwalijke gevolgen van een klimaatverandering. Sommige wetenschapslui menen dat de cyclische evolutie van het klimaat geen alarmbellen hoeft te doen rinkelen. Een andere groep, die gestadig aangroeit, schetst echter een minder rooskleurig toekomstbeeld. Ze beklemtonen dat we dringend draconische maatregelen moeten treffen. Zo niet dan zal elke wereldburger voor het einde van de 21ste eeuw te maken krijgen met de catastrofale gevolgen van een losgeslagen klimaat. We zouden ongetwijfeld veel baat hebben bij eensluidende wetenschappelijke informatie. Maar zoals bij de studie van complexe fenomenen wel vaker het geval is, verkiezen sommige vaak politiek geïnspireerde milieus onduidelijkheid boven klare taal. Duidelijke informatie zou trouwens alleen maar paniekreacties veroorzaken.

Ondertussen is iedereen het wel roerend eens dat het noorden van onze aarde wegsmelt. Van dit verschijnsel ligt de modale burger niet echt wakker. De lange indrukwekkende lijst van vaststellingen en de rits van veranderingen die te maken hebben met de opwarming van het noordpoolgebied kunnen ons misschien wel beroeren. Hier gaan we dan: de hoogste luchttemperaturen in vier eeuwen, de alsmaar snellere verschrompeling van de Alaskaanse gletsjers, het smelten van de Groenlandse ijskap en van het zeeijs, de aanzwellende toevloed van zoet water via de Russische rivieren en de gestadige ontdooiing van de permafrost. Vooral het ontdooiende veen onder de toendra in Alaska en Rusland betekent veel narigheid. Niet alleen wordt hierdoor meer grondwater getransporteerd maar tevens lijkt het noordpoolgebied een bron te worden van koolstofdioxide. Samen met het vrijkomen van methaan is deze vaststelling zorgwekkend omdat beide gassen de belangrijkste broeikasgassen vormen in de atmosfeer. Ze brengen warmte naar de aarde terug in plaats van ze in de ruimte te laten ontsnappen. De instroming van zoet water zou naast de markante stijging van de zeespiegel de circulatie van de golfstromen kunnen omkeren met mogelijk vernietigende gevolgen voor het wereldklimaat.

Steeds vaker moeten diverse onderzoekers toegeven dat deze ongewone opwarming een reeks van onomkeerbare kettingreacties teweeg brengt. Bijvoorbeeld, als het ijs smelt absorbeert de donkere oceaan meer zonlicht en wordt de opwarming versneld. Ook is het duidelijk dat met meer verdamping meer waterdamp in de lucht wordt aangetroffen. Waar lage wolken het zonlicht weerkaatsen, doen hoge wolken het tegenovergestelde. Zij nemen meer hitte op en het is juist deze laatste categorie van wolken die zienderogen toeneemt. Bij de eeuwwisseling had niemand dit voorspeld omdat er geen degelijk klimaatmodel bestond dat met wolken rekening hield. Meer waterdamp en hogere temperaturen brouwen bijgevolg een cocktail van tropische cyclonen die steeds vaker een vernietigend spoor in de tropische gebieden van onze groene planeet zal achterlaten. De kwalijke gevolgen van het smelt- en dooiproces in het noordpoolgebied kent trouwens ook weinig opbeurende nevenwerkingen die leiden tot de teloorgang van een uniek ecosysteem met ijsberen, zeehonden, walvissen en kariboes. En voegen we hier ook dan maar aan toe dat de opwarming van de oceanen nu al in de Caraïben en aan de Oostkust van Australië de juweelachtige koraalriffen verloedert tot verbleekte schillen.

In de overvloed van wetenschappelijke rapporten en studies verdienen dit jaar twee publicaties toch wel een bijzondere vermelding. Vooreerst is er het artikel van Sir David King, chef wetenschapper van Tony Blair, die op 9 januari in het tijdschrift Science vrijmoedig en op scherpe toon de Amerikaanse houding veroordeelde aangaande de klimaatverandering, die volgens Sir David  erger is dan het internationaal terrorisme in termen van het potentieel verlies aan mensenlevens en onherstelbare schade aan het milieu. Enkele dagen nadien wordt Sir David door Downing Street gemuilkorfd via de privé secretaris van Blair. De uitspraken over het klimaat moeten worden genuanceerd en interviews met de media zijn niet opportuun. Enkele weken later kan de Britse krant The Observer de hand leggen op een geheim verslag van het Pentagon waarin wordt toegelicht dat de opwarming van onze aardbol wereldwijd catastrofale gevolgen kan hebben binnen de komende twintig jaar en het terrorisme zal vervangen als hoofdbekommernis voor de nationale veiligheid. Het rapport beschrijft mogelijke scenario’s en voorspelt op korte termijn uitzonderlijke weerssituaties, zoals stormen, overstromingen en de ontwrichting van de waterbevoorrading.
Het Pentagon-verslag werpt echter ook een bijzonder licht op de Amerikaanse politiek ten opzichte van het Protocol van Kyoto. De ontwikkelde landen willen hierin immers via een wettelijke weg de uitstoot van broeikasgassen beperken en hebben een tijdstabel opgesteld om deze vermindering te verwezenlijken. De Verenigde Staten, als topvervuiler van de wereld, weigeren echter het protocol te ratificeren omdat het een dwanbuis is die de economische groei en hun industrie gebaseerd op fossiele energiebronnen zou benadelen. Eind oktober zet Putin echter de VS een ferme hak door eindelijk het Kyoto-verdrag in Rusland te laten goedkeuren. Het Kyoto Protocol zal bijgevolg op 1 januari 2005 dank zij de Russische goedkeuring in werking treden, vermits nu meer dan 55 Partijen het protocol hebben geratificeerd en meer dan 55% van de emissies van de geïndustrialiseerde landen is gedekt. Het valt nu te bezien hoe Bush II op deze nieuwe toestand zal reageren. Met of zonder de VS blijft het in alle geval een hele klus om in de geïndustrialiseerde landen tegen het midden van de 21ste eeuw de uitstoot van broeikasgassen met ongeveer 80 % omlaag te brengen.

Om volledig te zijn dienen we ook aan te stippen dat de ozonlaag, die in de atmosfeer op een hoogte van circa 15 tot 30 kilometer ons tegen de schadelijke zonnestralen moet beschermen, flink is aangetast. De atmosfeer als een open riool beschouwen kan niet ongestraft blijven. De triomfkreet, als zou het verbod van chloorfluorwaterstoffen als drijfgas in spuitbussen de ozonlaag herstellen, getuigt dan ook van enige naïviteit. Het toenemend aantal gevallen van huidkanker is echter wel de pijnlijke realiteit.

Terwijl sommige experts vandaag nog durven beweren dat de hetze over de klimaatverandering, en de mogelijke vernietigende gevolgen, een afkooksel is van wat we in de rampenfilm The Day after Tomorrow  te zien kregen is de waarheid waarschijnlijk toch wat meer verontrustend. Een duidelijk antwoord op de vraag wat er fout gaat met ons klimaat zal wellicht nog geruime tijd uitblijven. De symptomen van een kwalijke klimaatevolutie zijn nochtans alom aanwezig. Extreme lokale weersverschijnselen, de snelle stijging van de zeespiegel, één hete zomer op drie in Europa, de droogte in Australië, het Verre Oosten en aan de westkust van de Amerikas, de Ararat berg die zich voor het eerst in mensenheugenis in de zomer volledig van zijn sneeuwkleed ontdoet, de 5300 oude Ötzi die zich als gletsjermummie toont in de Ötzaler Alpen, de Siberische toendra die snel ontdooit en verrot tot een modderpoel waaruit soms een mammoet uit een duizenden jaren oude diepvries komt bovenpiepen, het zijn slechts enkele schrikwekkende signalen dat er met ons klimaat iets grondig fout loopt. Maar wat de veranderingen ook veroorzaakt, wetenschappers staan voor de dringende taak te voorspellen wat onze aardbol te wachten staat, in plaats van te aarzelen en pas te reageren als het te laat is. En de nationale verantwoordelijke hebben dan de verdomde taak zonder uitstel een oplossing uit te dokteren en de gewone sterveling te informeren. Om bijvoorbeeld de metershoge stijging van het zeepeil voor te blijven zijn langs de Noordzeekust, in de Nijldelta en in de Golf van Bengalen meer dan gigantische Deltawerken nodig. We kunnen immers toch niet zomaar passief blijven toekijken en ons blijven tevreden stellen met het vooruitzicht van gewoon te leven in een wereld die we zelf langzaam maar zeker naar de verdommenis laten gaan. Informatie en actie zijn de sleutelwoorden die iedere wereldburger kunnen helpen om de kwalijke gevolgen van een degenererend klimaat in te tomen.         
© 2004 André Jansens
powered by CJ2