archiefvorig nr.lopend nr.

Beschouwingen > In de polder delen printen terug
Is uw stem wel geteld? Paul Bordewijk

1410BS TellenU bent een meelevend lid van onze maatschappij en daarom gaat u altijd stemmen. Dat heeft u gisteren ook gedaan. Want elke stemt telt. Maar weet u wel zeker dat uw stem inderdaad geteld is? Zeker kunt u dat niet weten, want het stemmen is juist anoniem.

Alleen wanneer u gestemd heeft op een lage kandidaat, op een lijst waar weinig mensen op stemmen, kunt u nakijken of er op die kandidaat bij het bureau waar u gestemd heeft ten minste één stem is uitgebracht. Dat geeft een zekere controle, maar sluitend is het niet, want wie zegt u dat er niet nog iemand in uw stembureau ook op die kandidaat gestemd heeft en dat uw stem is weggemoffeld?

Toch vertrouwt u erop dat het in een fatsoenlijk land allemaal goed gaat. Stalin schijnt ooit gezegd te hebben dat het er niet om gaat wie er mag stemmen, maar wie de stemmen telt. Zoiets zal je van Rutte niet horen.
Ooit hadden we stemmachines. Die zijn in de ban gedaan omdat je maar nooit wist wie er mee knoeide. Toen drs. Janmaat in 1998 niet herkozen werd, weet hij dat aan de stemmachines. Maar is het handmatig tellen van stembiljetten dan wel betrouwbaar? Dat vraagt nooit iemand zich af.

Stemmentellen is een nogal chaotisch proces. Vijf leden van het stembureau en vaak ook nog extra stemmentellers sorteren meer dan duizend gigantische stembiljetten, die ze eerst moeten uitvouwen en daarna tellen. Die leden van het stembureau zijn al vanaf 7 uur ’s ochtends in touw en zijn om 9 uur ’s avonds dus behoorlijk moe.

Toch moet de telling zo snel mogelijk klaar zijn, want heel Nederland zit op de uitslag te wachten. Het totaal aantal stemmen moet ook kloppen met het aantal biljetten dat in de bus is gestoken (en dat door de leden van het stembureau is bijgehouden). Als dat niet klopt moet de telling over, net zo lang tot het ontbrekende biljet gevonden is, al zijn er hierbij rekkelijken en preciezen. Maar ook bij de preciezen moeten we maar aannemen dat er niet bij de ene partij een stem te veel is geteld en bij de andere een stem te weinig. Of dat een kiezer stiekem een biljet mee naar huis heeft genomen, want dan kun je tellen tot je een ons weegt.

Het tellen van de stemmen is openbaar. Dat is logisch, want verkiezingen moeten transparant zijn. Maar er moeten toch niet te veel mensen de telling willen bijwonen, want dan wordt de chaos nog groter. De verleiding is groot om, wanneer iemand uit het publiek zich aanbiedt om mee te tellen, dat aanbod in dankbaarheid te accepteren.
Wanneer je dat niet doet maar iemand spontaan aan de slag gaat, dan heb je als voorzitter van het stembureau geen telefoonnummer achter de hand om de politie de orde te laten herstellen. Bovendien is de kans groot dat het dan jouw schuld is dat de gemeente hekkensluiter wordt bij het aanleveren van de uitslag en dat wil je natuurlijk ook niet.

Ik heb geen aanwijzing dat er op een significante schaal geknoeid wordt bij het stemmen tellen, al heb ik wel eens een lid van het stembureau ervan moeten overtuigen dat het toch echt de bedoeling was dat we de stemmen op de boven genoemde drs. Janmaat ook mee telden.
Maar mogelijkheden tot manipulatie zijn er te over. Je kunt een stapeltje stemmen op een ongewenste partij ruilen voor blanco stemmen. Dat is riskant, want als de hele administratie opnieuw gecontroleerd wordt komt dat aan het licht. Maar veel geraffineerder is het om bij stemmen op een ongewenste partij een extra hokje rood te maken. Dan is die stem ongeldig. Het zou kunnen opvallen dat dat bij een bepaald stembureau wel heel vaak is gebeurd, maar dan nog valt het niet terug te draaien.
Bij Kamerverkiezingen is het niet zo waarschijnlijk dat zoiets de uitslag beïnvloedt, maar bij raadsverkiezingen in een kleine gemeente ligt dat anders. Dan zouden de verkiezingen over moeten. Dat lokt weer allerlei vormen van strategisch kiesgedrag uit.

Maar ook als er slechts met een paar biljetten gemanipuleerd is kan dat tot grote schade leiden. Het zou zo maar kunnen dat een van de relprogramma’s op de TV of op U-tube zich op het stemmen tellen werpt om de legitimiteit van het verkiezingsproces te ondermijnen. Dat is helemaal niet zo moeilijk. Er is alleen voor nodig dat een TV programma een medewerker benoemd weet te krijgen tot lid of teller van het stembureau en daarna filmt wat er gebeurt. Je hoeft maar één biljet te vervalsen en je hebt aangetoond dat verkiezingen in Nederland niet eerlijk verlopen.

In de tijd van de stemmachines ontstond een complete paranoia, zodat op een gegeven moment de hele Tweede Kamer vond dat ze moesten worden afgeschaft. Er zijn toen machines ontwikkeld waarbij mensen machinaal een kaartje met hun stem lieten printen, waarna die stemmen met behulp van een streepjescode geteld konden worden. Bij twijfel was hertelling mogelijk. De machines waren niet verbonden aan internet.

Maar ook dit vond men nog niet veilig genoeg. Toch maakte dat systeem het onmogelijk voor een stemmenteller om een geldige stem in een ongeldige om te zetten, zoals dat nu wel kan. Telfouten door vermoeide leden van een stembureau komen niet meer voor. Nog voordat Nederland naar bed gaat is de uitslag bekend.

Toch vinden de politici tot nu toe ook dit te riskant, terwijl ze bij alle andere overheidsadministraties wel voor het gebruik van ICT zijn. Authentieke wetsteksten staan niet meer op papier maar in een digitaal bestand en bij de belastingdienst doet men ook niet alles met de hand uit angst voor hackers. Burgers worden ook steeds meer gedwongen mee te doen aan de digitalisering.

Tegenover de risico’s van manipulatie van stemcomputers staat het risico van manipulatie van het handmatig stemmentellen. Ik publiceer dit stukje bewust na de verkiezingen, want ik wil niemand op een idee brengen. Voor je het weet word je gelezen, daar moet je niet aan denken! Maar ik hoop tegelijkertijd wel dat de politiek nu eens wakker wordt en de hypothetische risico’s van een stemmachine afzet tegen de veel reëlere risico’s van het tellen met de hand.

-----
De tekening is van Via Dit
Meer informatie op: www.viadit.nl


© 2017 Paul Bordewijk meer Paul Bordewijk - meer "In de polder" -
Beschouwingen > In de polder
Is uw stem wel geteld? Paul Bordewijk
1410BS TellenU bent een meelevend lid van onze maatschappij en daarom gaat u altijd stemmen. Dat heeft u gisteren ook gedaan. Want elke stemt telt. Maar weet u wel zeker dat uw stem inderdaad geteld is? Zeker kunt u dat niet weten, want het stemmen is juist anoniem.

Alleen wanneer u gestemd heeft op een lage kandidaat, op een lijst waar weinig mensen op stemmen, kunt u nakijken of er op die kandidaat bij het bureau waar u gestemd heeft ten minste één stem is uitgebracht. Dat geeft een zekere controle, maar sluitend is het niet, want wie zegt u dat er niet nog iemand in uw stembureau ook op die kandidaat gestemd heeft en dat uw stem is weggemoffeld?

Toch vertrouwt u erop dat het in een fatsoenlijk land allemaal goed gaat. Stalin schijnt ooit gezegd te hebben dat het er niet om gaat wie er mag stemmen, maar wie de stemmen telt. Zoiets zal je van Rutte niet horen.
Ooit hadden we stemmachines. Die zijn in de ban gedaan omdat je maar nooit wist wie er mee knoeide. Toen drs. Janmaat in 1998 niet herkozen werd, weet hij dat aan de stemmachines. Maar is het handmatig tellen van stembiljetten dan wel betrouwbaar? Dat vraagt nooit iemand zich af.

Stemmentellen is een nogal chaotisch proces. Vijf leden van het stembureau en vaak ook nog extra stemmentellers sorteren meer dan duizend gigantische stembiljetten, die ze eerst moeten uitvouwen en daarna tellen. Die leden van het stembureau zijn al vanaf 7 uur ’s ochtends in touw en zijn om 9 uur ’s avonds dus behoorlijk moe.

Toch moet de telling zo snel mogelijk klaar zijn, want heel Nederland zit op de uitslag te wachten. Het totaal aantal stemmen moet ook kloppen met het aantal biljetten dat in de bus is gestoken (en dat door de leden van het stembureau is bijgehouden). Als dat niet klopt moet de telling over, net zo lang tot het ontbrekende biljet gevonden is, al zijn er hierbij rekkelijken en preciezen. Maar ook bij de preciezen moeten we maar aannemen dat er niet bij de ene partij een stem te veel is geteld en bij de andere een stem te weinig. Of dat een kiezer stiekem een biljet mee naar huis heeft genomen, want dan kun je tellen tot je een ons weegt.

Het tellen van de stemmen is openbaar. Dat is logisch, want verkiezingen moeten transparant zijn. Maar er moeten toch niet te veel mensen de telling willen bijwonen, want dan wordt de chaos nog groter. De verleiding is groot om, wanneer iemand uit het publiek zich aanbiedt om mee te tellen, dat aanbod in dankbaarheid te accepteren.
Wanneer je dat niet doet maar iemand spontaan aan de slag gaat, dan heb je als voorzitter van het stembureau geen telefoonnummer achter de hand om de politie de orde te laten herstellen. Bovendien is de kans groot dat het dan jouw schuld is dat de gemeente hekkensluiter wordt bij het aanleveren van de uitslag en dat wil je natuurlijk ook niet.

Ik heb geen aanwijzing dat er op een significante schaal geknoeid wordt bij het stemmen tellen, al heb ik wel eens een lid van het stembureau ervan moeten overtuigen dat het toch echt de bedoeling was dat we de stemmen op de boven genoemde drs. Janmaat ook mee telden.
Maar mogelijkheden tot manipulatie zijn er te over. Je kunt een stapeltje stemmen op een ongewenste partij ruilen voor blanco stemmen. Dat is riskant, want als de hele administratie opnieuw gecontroleerd wordt komt dat aan het licht. Maar veel geraffineerder is het om bij stemmen op een ongewenste partij een extra hokje rood te maken. Dan is die stem ongeldig. Het zou kunnen opvallen dat dat bij een bepaald stembureau wel heel vaak is gebeurd, maar dan nog valt het niet terug te draaien.
Bij Kamerverkiezingen is het niet zo waarschijnlijk dat zoiets de uitslag beïnvloedt, maar bij raadsverkiezingen in een kleine gemeente ligt dat anders. Dan zouden de verkiezingen over moeten. Dat lokt weer allerlei vormen van strategisch kiesgedrag uit.

Maar ook als er slechts met een paar biljetten gemanipuleerd is kan dat tot grote schade leiden. Het zou zo maar kunnen dat een van de relprogramma’s op de TV of op U-tube zich op het stemmen tellen werpt om de legitimiteit van het verkiezingsproces te ondermijnen. Dat is helemaal niet zo moeilijk. Er is alleen voor nodig dat een TV programma een medewerker benoemd weet te krijgen tot lid of teller van het stembureau en daarna filmt wat er gebeurt. Je hoeft maar één biljet te vervalsen en je hebt aangetoond dat verkiezingen in Nederland niet eerlijk verlopen.

In de tijd van de stemmachines ontstond een complete paranoia, zodat op een gegeven moment de hele Tweede Kamer vond dat ze moesten worden afgeschaft. Er zijn toen machines ontwikkeld waarbij mensen machinaal een kaartje met hun stem lieten printen, waarna die stemmen met behulp van een streepjescode geteld konden worden. Bij twijfel was hertelling mogelijk. De machines waren niet verbonden aan internet.

Maar ook dit vond men nog niet veilig genoeg. Toch maakte dat systeem het onmogelijk voor een stemmenteller om een geldige stem in een ongeldige om te zetten, zoals dat nu wel kan. Telfouten door vermoeide leden van een stembureau komen niet meer voor. Nog voordat Nederland naar bed gaat is de uitslag bekend.

Toch vinden de politici tot nu toe ook dit te riskant, terwijl ze bij alle andere overheidsadministraties wel voor het gebruik van ICT zijn. Authentieke wetsteksten staan niet meer op papier maar in een digitaal bestand en bij de belastingdienst doet men ook niet alles met de hand uit angst voor hackers. Burgers worden ook steeds meer gedwongen mee te doen aan de digitalisering.

Tegenover de risico’s van manipulatie van stemcomputers staat het risico van manipulatie van het handmatig stemmentellen. Ik publiceer dit stukje bewust na de verkiezingen, want ik wil niemand op een idee brengen. Voor je het weet word je gelezen, daar moet je niet aan denken! Maar ik hoop tegelijkertijd wel dat de politiek nu eens wakker wordt en de hypothetische risico’s van een stemmachine afzet tegen de veel reëlere risico’s van het tellen met de hand.

-----
De tekening is van Via Dit
Meer informatie op: www.viadit.nl
© 2017 Paul Bordewijk
powered by CJ2