archiefvorig nr.lopend nr.

Vermaak en Genot > Naar de film delen printen terug
Zelfbedrog van een praatjesmaker Hans Knegtmans

0420VG Film
De Turkse cineast en fotograaf Nuri Bilge Ceylan lijkt niet in staat een lelijke film te maken. Al zou zijn leven er vanaf hangen. Dat begon al in zijn internationale debuut Kasaba, uit 1997. Het eerste kwartier zien we alleen hoe een dorp ondersneeuwt. In mijn herinnering wordt dit beeld slechts onderbroken door een passerende hond en een auto, die zwarte sporen in de besneeuwde straat achterlaat. (Ceylan weet zelf ook zeer goed dat hij dit thema tot in de finesses beheerst. De opnamen van zijn voorlaatste film Uzak liepen flink wat vertraging op, omdat hij voor bepaalde scènes een besneeuwd Istanbul nodig had, en dat schijnt niet vaak voor te komen.)

Ook zijn laatste film Iklimler (dat letterlijk ‘klimaten’ betekent) is weer van een adembenemende schoonheid. En dat terwijl hij dit keer het camerawerk heeft uitbesteed, omdat hij zelf zijn handen vol had aan de regie en de mannelijke hoofdrol. Ceylan bezondigt zich niet aan mooifilmerij in de klassieke betekenis van het woord. Zijn doel lijkt niet te zijn zo mooi mogelijke plaatjes te schieten. Eerder gebruikt hij de camera om beelden te maken die het verhaal optimaal vertellen, zoals een goede schrijver de kunst verstaat steeds het juiste woord op de juiste plaats te gebruiken.

Iklimler beschrijft de nadagen van een huwelijk dat al jaren aan het rotten en gisten is. Nuri zelf speelt de rol van Isa, een universitair docent in de archeologie die sinds mensenheugenis zonder al te veel progressie aan zijn dissertatie schrijft. Hij is getrouwd met de jongere Bahar, die freelance de art direction van tv-series verzorgt. Ebru Ceylan, de vrouw van de regisseur, maakt na een bijrolletje in Uzak haar ‘echte’ acteerdebuut. Veel scheidingen in het echte leven kenmerken zich door eindeloos geouwehoer en dodelijk vermoeiende argumentaties. Maar Ceylan zoekt het niet in de kwantiteit van de gesprekken. De climax van de film bestaat uit niet meer dan enkele zinnen, die als vanzelfsprekend de onthutsende ontknoping inluiden.

Verder vertelt de camera het verhaal. Bahar slaat in de verzengende hitte van de toeristenplaats Kas haar man gade. Die neemt foto’s van een tempelruïne. (Het symbool ligt wel erg voor de hand, maar zelfs een genie heeft zijn minder originele momenten.) Na een tijdje steekt zij het terrein over om vanuit een andere hoek het gedoe van Isa te bekijken. Even trekt een veelzeggende glimlach over haar gezicht, wanneer Isa een struikeling maakt. Dit is de man op wie ze in een grijs verleden verliefd is geworden. De onherroepelijkheid van het verlies wekt een paar traantjes op, de tijd van huilbuien is allang voorbij. Isa heeft haar emotionele moment niet gemerkt en de autorit naar het hotel voltrekt zich in een geroutineerde stilte. Zelfs de pianosonate van Scarlatti op de autoradio wordt door Bahar het zwijgen opgelegd. Kennelijk is de muziek te lieflijk voor haar gemoedstoestand.

Een paar scènes verder verbreekt de man hun relatie. Omstandig betoogt hij in zijn beste schoolmeesterjargon waarom het voor iedereen het beste is om nu een punt achter het huwelijk te zetten. Niet in de laatste plaats voor Bahar, want besef eens hoe jong ze nog is en hoeveel mogelijkheden op een nieuw en rijker leven zich nog zullen voordoen! Het is een beangstigende gedachte dat hij haar ongetwijfeld al honderden keren heeft onderwezen in de ins en outs van het menselijk bestaan, en men vraagt zich af waarom de intelligente Bahar niet veel eerder, en uit eigen beweging, haar koffertje heeft gepakt. Maar zo gaan die dingen soms. Mensen blijven bij elkaar zonder dat maar één van hun familieleden of vrienden begrijpt waarom ze volharden in deze helletocht.

Terwijl Bahar letterlijk uit beeld verdwijnt gaat het vrijgezellenbestaan Isa niet voor de wind. Gelukkig ontmoet hij een vroegere vriendin, Serap (Nazan Kesal). Uit een eerdere, terloopse opmerking van Bahar hebben we begrepen dat hij ooit vreemd is gegaan met haar. Weliswaar woont ze samen met een man die ‘iets in de reclame’ doet maar dat is voor Isa geen beletsel om weer eens bij haar op bezoek te gaan. Het bezoekje ontaardt in een mensonterende partij vrij worstelen, waarbij de toeschouwer aanvankelijk niet weet of hier sprake is van verkrachting of consensuele seks. Het laatste lijkt het meest waarschijnlijk. Seraps vriend is een week de stad uit, zegt ze, waardoor ze zich nog vaker kunnen overgeven aan hun seksdrift. Wie zei dat Ceylan zich in mooifilmerij verloor? Het pleit voor zijn filmkwaliteiten dat zelfs de onappetijtelijke vrijage niet op de lachspieren werkt. De kijker beseft maar al te goed hoeveel het gestuntel prijsgeeft van Isa’s karakter. Er gaapt een diepe kloof tussen zijn zelfbeeld van erudiete, normbewuste man van de wereld en zijn werkelijke, minder verheven motieven.

Tijdens de kerstvakantie zet Isa koers naar een uithoek in het oosten van Turkije waar, blijkens de berichten van Serap, Bahar aan een film werkt. Stervenskoud is het daar en het sneeuwlandschap steekt de scènes uit Kasaba en Uzak naar de kroon. Hij koopt voor Bahar een speeldoosje dat Für Elise om zeep helpt en vertelt haar dat hij het opnieuw wil proberen. Als dat vanwege haar tv-werk nodig zou zijn, is hij zelfs niet te beroerd zijn docentenbaantje op te geven. Het ligt voor de hand dat zij haar onbetrouwbare ex-partner – die meer handelt uit romantische nostalgie dan uit oprechte liefde – zal afwijzen, maar Ceylan kiest met bewonderenswaardige inventiviteit een subtieler vervolg. Dat moet u zelf maar ontdekken.

In Cannes streek de film de prestigieuze FIPRESCI award op (de tweede prijs, direct achter de Gouden Palm) en dat lijkt me meer dan terecht. Ik zou, met uitzondering van Michael Haneke en de gebroeders Coen, geen filmer van de huidige generatie kunnen bedenken die op vergelijkbare wijze genialiteit koppelt aan vakmanschap en liefde voor het medium.
 
************************************************************
Boekhandel van Rossum is gevestigd aan de Beethovenstraat 32 in Amsterdam.
Ga voor informatie naar www.boekhandelvanrossum.nl
De foto’s van de presentaties van 'Springveren' bij Van Rossum staan ook op:

 


© 2007 Hans Knegtmans meer Hans Knegtmans - meer "Naar de film" -
Vermaak en Genot > Naar de film
Zelfbedrog van een praatjesmaker Hans Knegtmans
0420VG Film
De Turkse cineast en fotograaf Nuri Bilge Ceylan lijkt niet in staat een lelijke film te maken. Al zou zijn leven er vanaf hangen. Dat begon al in zijn internationale debuut Kasaba, uit 1997. Het eerste kwartier zien we alleen hoe een dorp ondersneeuwt. In mijn herinnering wordt dit beeld slechts onderbroken door een passerende hond en een auto, die zwarte sporen in de besneeuwde straat achterlaat. (Ceylan weet zelf ook zeer goed dat hij dit thema tot in de finesses beheerst. De opnamen van zijn voorlaatste film Uzak liepen flink wat vertraging op, omdat hij voor bepaalde scènes een besneeuwd Istanbul nodig had, en dat schijnt niet vaak voor te komen.)

Ook zijn laatste film Iklimler (dat letterlijk ‘klimaten’ betekent) is weer van een adembenemende schoonheid. En dat terwijl hij dit keer het camerawerk heeft uitbesteed, omdat hij zelf zijn handen vol had aan de regie en de mannelijke hoofdrol. Ceylan bezondigt zich niet aan mooifilmerij in de klassieke betekenis van het woord. Zijn doel lijkt niet te zijn zo mooi mogelijke plaatjes te schieten. Eerder gebruikt hij de camera om beelden te maken die het verhaal optimaal vertellen, zoals een goede schrijver de kunst verstaat steeds het juiste woord op de juiste plaats te gebruiken.

Iklimler beschrijft de nadagen van een huwelijk dat al jaren aan het rotten en gisten is. Nuri zelf speelt de rol van Isa, een universitair docent in de archeologie die sinds mensenheugenis zonder al te veel progressie aan zijn dissertatie schrijft. Hij is getrouwd met de jongere Bahar, die freelance de art direction van tv-series verzorgt. Ebru Ceylan, de vrouw van de regisseur, maakt na een bijrolletje in Uzak haar ‘echte’ acteerdebuut. Veel scheidingen in het echte leven kenmerken zich door eindeloos geouwehoer en dodelijk vermoeiende argumentaties. Maar Ceylan zoekt het niet in de kwantiteit van de gesprekken. De climax van de film bestaat uit niet meer dan enkele zinnen, die als vanzelfsprekend de onthutsende ontknoping inluiden.

Verder vertelt de camera het verhaal. Bahar slaat in de verzengende hitte van de toeristenplaats Kas haar man gade. Die neemt foto’s van een tempelruïne. (Het symbool ligt wel erg voor de hand, maar zelfs een genie heeft zijn minder originele momenten.) Na een tijdje steekt zij het terrein over om vanuit een andere hoek het gedoe van Isa te bekijken. Even trekt een veelzeggende glimlach over haar gezicht, wanneer Isa een struikeling maakt. Dit is de man op wie ze in een grijs verleden verliefd is geworden. De onherroepelijkheid van het verlies wekt een paar traantjes op, de tijd van huilbuien is allang voorbij. Isa heeft haar emotionele moment niet gemerkt en de autorit naar het hotel voltrekt zich in een geroutineerde stilte. Zelfs de pianosonate van Scarlatti op de autoradio wordt door Bahar het zwijgen opgelegd. Kennelijk is de muziek te lieflijk voor haar gemoedstoestand.

Een paar scènes verder verbreekt de man hun relatie. Omstandig betoogt hij in zijn beste schoolmeesterjargon waarom het voor iedereen het beste is om nu een punt achter het huwelijk te zetten. Niet in de laatste plaats voor Bahar, want besef eens hoe jong ze nog is en hoeveel mogelijkheden op een nieuw en rijker leven zich nog zullen voordoen! Het is een beangstigende gedachte dat hij haar ongetwijfeld al honderden keren heeft onderwezen in de ins en outs van het menselijk bestaan, en men vraagt zich af waarom de intelligente Bahar niet veel eerder, en uit eigen beweging, haar koffertje heeft gepakt. Maar zo gaan die dingen soms. Mensen blijven bij elkaar zonder dat maar één van hun familieleden of vrienden begrijpt waarom ze volharden in deze helletocht.

Terwijl Bahar letterlijk uit beeld verdwijnt gaat het vrijgezellenbestaan Isa niet voor de wind. Gelukkig ontmoet hij een vroegere vriendin, Serap (Nazan Kesal). Uit een eerdere, terloopse opmerking van Bahar hebben we begrepen dat hij ooit vreemd is gegaan met haar. Weliswaar woont ze samen met een man die ‘iets in de reclame’ doet maar dat is voor Isa geen beletsel om weer eens bij haar op bezoek te gaan. Het bezoekje ontaardt in een mensonterende partij vrij worstelen, waarbij de toeschouwer aanvankelijk niet weet of hier sprake is van verkrachting of consensuele seks. Het laatste lijkt het meest waarschijnlijk. Seraps vriend is een week de stad uit, zegt ze, waardoor ze zich nog vaker kunnen overgeven aan hun seksdrift. Wie zei dat Ceylan zich in mooifilmerij verloor? Het pleit voor zijn filmkwaliteiten dat zelfs de onappetijtelijke vrijage niet op de lachspieren werkt. De kijker beseft maar al te goed hoeveel het gestuntel prijsgeeft van Isa’s karakter. Er gaapt een diepe kloof tussen zijn zelfbeeld van erudiete, normbewuste man van de wereld en zijn werkelijke, minder verheven motieven.

Tijdens de kerstvakantie zet Isa koers naar een uithoek in het oosten van Turkije waar, blijkens de berichten van Serap, Bahar aan een film werkt. Stervenskoud is het daar en het sneeuwlandschap steekt de scènes uit Kasaba en Uzak naar de kroon. Hij koopt voor Bahar een speeldoosje dat Für Elise om zeep helpt en vertelt haar dat hij het opnieuw wil proberen. Als dat vanwege haar tv-werk nodig zou zijn, is hij zelfs niet te beroerd zijn docentenbaantje op te geven. Het ligt voor de hand dat zij haar onbetrouwbare ex-partner – die meer handelt uit romantische nostalgie dan uit oprechte liefde – zal afwijzen, maar Ceylan kiest met bewonderenswaardige inventiviteit een subtieler vervolg. Dat moet u zelf maar ontdekken.

In Cannes streek de film de prestigieuze FIPRESCI award op (de tweede prijs, direct achter de Gouden Palm) en dat lijkt me meer dan terecht. Ik zou, met uitzondering van Michael Haneke en de gebroeders Coen, geen filmer van de huidige generatie kunnen bedenken die op vergelijkbare wijze genialiteit koppelt aan vakmanschap en liefde voor het medium.
 
************************************************************
Boekhandel van Rossum is gevestigd aan de Beethovenstraat 32 in Amsterdam.
Ga voor informatie naar www.boekhandelvanrossum.nl
De foto’s van de presentaties van 'Springveren' bij Van Rossum staan ook op:

 
© 2007 Hans Knegtmans
powered by CJ2