Het is wat met die Russen. De enkeling die niet aan de drank raakt wordt schaker of machtswellusteling. Dan heb ik het over de mannen, de vrouwen worden balletdanseres of moeder, in het laatste geval wijden ze de rest van hun leven aan lamenteren over de drankzucht van hun echtgenoten.

Een karikatuur heb ik altijd gedacht, in woorden vervat door Tsjechov (1860-1904). Die schreef, vooral in het begin van zijn schrijversleven, aan de lopende band komische verhalen waaruit dat beeld oprijst. Aanvankelijk verschenen die in krantjes die mensen tussendoor, of onderweg, lazen. Columns zouden we nu zeggen, al waren ze daarvoor naar onze huidige inzichten wat aan de lange kant. Het zijn trouwens erg leuke verhalen, persoonlijk prefereer ik de vroege verhalen boven zijn meer literaire producten. Maar het was nog nooit in mij opgekomen ze als ‘realistisch’ te beschouwen.

Laat dat nu toch precies zijn wat Michel Krielaars ons wijs maakt. Sterker nog, hij beweert dat er na ruim 100 jaar in Rusland eigenlijk weinig veranderd is. Met andere woorden: dat wat ik voor een karikatuur hield geeft (nu en dus, mag ik aannemen, ook toen) een getrouw beeld van de Russische samenleving. Krielaars is nu chef Boeken van NRC Handelsblad, maar was jarenlang Rusland-correspondent voor dezelfde krant, hij kan het weten.

In ‘Het Brilletje van Tsjechov’ doet hij verslag van zijn ervaringen en gebruikt daarbij de verhalen van Tsjechov als referentie. Hij maakt als het ware een reis langs door Tsjechov beschreven plekken. En ja hoor, overal komt hij ze tegen: autoritaire en corrupte politiemannen, ambtenaren die niet weten wat ze moeten doen, arme sloebers die van bijna niks rond moeten komen, vrouwen die niet meer kunnen doen dan het hoofd boven water houden.
Dan maar zuipen. Een van de hoofdstukken heet ‘Bij de ontnuchteringspolitie’. In Jaroslav probeert men er namelijk iets tegen te doen en Krielaars krijgt gedaan dat hij de campagne van nabij mag volgen. Het levert een van de (vele) hoofdstukken op die zo uit het werk van Tsjechov lijken te zijn gelicht.

Bij Boekhandel Jacques Baas in Driebergen woonde ik op 31 maart een presentatie van het boek bij. In de vrijgemaakte delen van de winkel stonden wel 100 klapstoelen opgesteld en die waren om 20.15 bijna allemaal bezet. Rusland is nogal nadrukkelijk in het nieuws, dat zal wel mede oorzaak zijn van die enorme belangstelling. Het publiek kreeg waar voor z’n geld en meer dan dat, want de toegangsprijs was maar vijf euro. De lezing van Krielaars werd nu en dan afgewisseld met 19e eeuwse Russische liederen, ten gehore gebracht door Henriette Schenk (de vrouw van de schrijver) zang en Henk Meulenbeld accordeon. Het had veel weg van een charmante voorstelling in een klein theater.

Aan het eind van de voordracht kwam de vraag aan de orde hoe je zoveel kunt houden van een land waar zoveel mis is. Bij wijze van antwoord werd de veerkracht en de inventiviteit van de mensen geroemd. ‘Ga toch eens na wat dat volk allemaal over zich heen heeft gekregen in iets meer dan een eeuw. Wij houden niet op te klagen over de Duitse bezetting, maar dat was maar één ramp. Moet je eens even indenken hoeveel ze er daar achter elkaar hebben gehad: eerst dat autoritaire Tsaristische bewind, toen de 1e WO, dan de revolutie gevolgd door een burgeroorlog, vervolgens een schrikbewind overgaand in de 2e WO en dan weer een schrikbewind, en tenslotte de totale ineenstorting van het communisme. Voor het gewone volk had dat laatste heus niet alleen maar positieve gevolgen. En toch richten ze zich dan weer op en maken er het beste van. Ach, en dat drinken, ja het is ook wel een beetje te begrijpen. De winters duren heel lang en ze zijn erg donker. Dan is het ook wel een beetje te begrijpen dat je er af en toe een neemt.’ Vervolgens begint Krielaars weer aan een anekdote, eentje waarin hijzelf totaal lam naar huis moet worden afgevoerd.

Zou Rusland dan alleen maar te begrijpen zijn gezien door de bril van Tsjechov?

--------------------------------------------
De tekening is van Annemiek Meijer
-----------------------------------------------------
Michel Krielaars, Het Brilletje van Tsjechov, reizen door Rusland. Atlas Contact € 19,90
Eerder interviewde ik Lars Klein van Boekhandel Jacques Baas: Interview