Ontkenning van de evolutietheorie brengt ons niet dichter bij wat de Mexicaanse dichter Octavio Paz de 'substantie van het leven' noemt, maar voert ons daar verder vandaan, schreef ik in mijn vorige stukje. Voor de ongelovige die er moeilijk in kan berusten dat 'het leven geen zin heeft' is er moed voor nodig om Darwins evolutietheorie te aanvaarden.

‘Maar evolutie kent geen richting. Gaat niet vooruit, maar gaat gewoon. Als een blinde hobbelt ze wat rond,’ schrijft Bas Haring in de Volkskrant van 3 januari 2009. De kennelijke stuurloosheid van de evolutie is en blijft voor veel mensen moeilijk te verdragen en daarmee te aanvaarden. Vooral dat verklaart waarschijnlijk de vele, vaak kunstige, pogingen de theorie te ontkrachten.

Bijvoorbeeld, zoals Tom Bethell in 1976 deed, door te zeggen dat overleving van de sterksten een tautologie is. Immers, wat zijn de sterksten anders dan degenen die overleven, dus wat zegt de theorie anders dan dat de overlevenden de overlevenden zijn? Een theorie geformuleerd in de vorm van een tautologie is wetenschappelijk onbruikbaar, omdat het predicaat geen falsificeerbare informatie over het onderwerp bevat. Het zou wel heel merkwaardig zijn als pas meer dan een eeuw na de verschijning van The Origin of Species een dergelijke kapitale logische fout in Darwins redenering zou worden vastgesteld. Stephen Jay Gould toont dan ook aan dat de weerlegging niet klopt: de sterksten zijn niet a priori de soorten die overleven, maar die het best zijn toegerust om zich in hun leefomgeving te handhaven: overleving van de sterksten is dus geen tautologie.*

Bestrijders van Darwins theorie menen een sterke troef in handen te hebben met de tweede hoofdwet van de thermodynamica. Volgens deze wet neemt in een 'gesloten' systeem (waar geen energie in of uit komt) de beschikbare energie voortdurend af met het gevolg dat de graad van wanorde er evenredig toeneemt. Het universum is in zijn geheel een gesloten systeem. Hoe kan dan daarin een deel van de met de oerexplosie vrijgekomen ruwe energie zich na 13,7 miljard jaar hebben ontwikkeld tot het uiterst gecompliceerde menselijke brein met zijn triljoenen verbindingen? Volgens de bioloog, theoloog en filosoof W.J. Ouweneel lijkt dit alleen mogelijk bij 'een zorgvuldig bestuurde energie - zoals de handen van een persoon' ('Gelooft u dat evolutie waar is?', discussiestuk op Forum www.gelooft.com). Voor de gelovige bestaat er geen twijfel aan wie die handen toebehoren: tot wie anders dan aan de Schepper? In moderne op internet gepubliceerde godsbewijzen neemt de tweede hoofdwet van de thermodynamica dan ook een voorname plaats in.

Doorwrochter, maar ook duisterder is de verklaring van de jezuïet Teilhard de Chardin (1881-1955), die op grond van zijn paleontologische onderzoekingen in de evolutie een ontwikkeling meende te onderkennen naar toenemende complexiteit en orde, een ontwikkeling die zich kon voltrekken dankzij een 'psychisch element' dat de materie zou bevatten. In de materie zouden vanaf het begin zogenoemde creatieve levenskiemen aanwezig zijn geweest. De kernfysicus J. E. Charon (geb. 1920) introduceerde op grond hiervan het begrip psychomaterie en concludeerde dat de evolutie zou worden gedreven door een wil om tot bewustzijn te komen. De Chardin en Charon hebben onder meer in de computerspecialist Gerrit Teule een nieuwe pleitbezorger gevonden en zullen waarschijnlijk voorlopig niet in het vergeetboek raken.

'Het beste is het raadsel te vergroten,' schreef Harry Mulisch. Grote schrijvers brengen hun lezers in verwondering. Romans, verhalen of gedichten die het ondoorgrondelijke van het leven - de menselijke aard, de loop der dingen - weergeven, brengen me in vervoering, pseudoverklaringen van het onverklaarbare doen me gapen van verveling. De stuurloze evolutie heeft uit de met de oerexplosie vrijgekomen ruwe energie na 13,7 miljard jaar geleid tot de ontwikkeling van het menselijk brein. Een raadsel. De zon, de maan en de sterren zijn tienduizenden jaren lang geen minder groot raadsel voor de mensen geweest. De hemellichamen kregen namen: Ra, Amon, Aton, Tonatiuh, Huitzilopochtli, Coyolxauhqui, Artemis, Castor en Pollux. Maar de goden zijn verdwenen, 'te gronde hun lichamen die stralen aan de horizon die alle mythologiën van vroeger verslindt', in de woorden van Octavio Paz. Naarmate het wetenschappelijk onderzoek vordert blijkt de wereld vreemder en onbegrijpelijker. Laten we niet aan het onbegrijpelijke tornen. Elke onwetenschappelijke poging tot verklaring voert ons van de raadselachtige werkelijkheid af.

* Tom Bethell, 'Darwin's Mistake', Harper's, februari 1976. De econoom en journalist Tom Bethell bestrijdt graag wetenschappelijk vastgestelde feiten: HIV veroorzaakt volgens hem geen AIDS en de opwarming van de aarde beschouwt hij als een fictie. Stephen Gould's weerlegging, 'Darwin's Untimely Burial', staat in Natural History 85, oct. 1976. Stephen Gould is overigens geen kritiekloze navolger van Darwin. Hij onderschrijft Bethells kritiek op het 'drab (hogwash) waarmee de evolutietheorie is omgeven', en in The New York Review of Books keerde hij zich tegen de 'ultra-Darwinisten', die, anders dan Darwin zelf, de hele evolutie uitsluitend op grond van de natuurlijke selectie verklaren.

 

************************