Ik had een kaartje gekocht voor Israel. Ik zou er op 5 oktober heengaan en daar verheugde ik mij zeer op. Ik was er al eens geweest. In 2007. Ik heb daar destijds verslag van gedaan in De Leunstoel. (Jonathan Israel in Den Haag.) Het was op dezelfde plek als toen: in de Nieuwe Kerk in Den Haag. Dat gaf mij de gelegenheid om vooraf even mooie gedachten te denken bij het graf van Spinoza.   

De hele maand oktober is in Den Haag tot Spinozamaand uitgeroepen. Zijn voormalige woonhuis op de Paviljoensgracht is iedere middag opengesteld en er zijn tal van aan Spinoza gerelateerde evenementen in de stad. De grote Spinozakenner Jonathan Israel mocht de Spinozarede uitspreken. Dat kwam goed uit want de 1200 pagina’s tellende biografie van deze wijsgeer was net uitgekomen. Ik bezit al een aantal van de telefoonboekdikke werken die hij met ijzeren regelmaat het licht doet zien, maar deze mocht natuurlijk niet ontbreken. Een versie met handtekening van de auteur is dan wel zo leuk.

Ik vroeg mij af waarom Spinoza dan zo te spreken was geweest over Johan de Witt, waarvan je veel kunt zeggen, maar niet dat hij erg democratisch was aangelegd. Gelukkig stelde iemand ongeveer die vraag in de discussie met de zaal aan het einde. Israel beaamde dat de Witt eerder een aristocraat dan een democraat was. Spinoza zou dat ook de grootse zwakte van de Staatsgezinde regenten hebben gevonden. Hun machtsbasis was zo smal dat ze uiteindelijk geen partij waren voor de door de Calvinistische clerus en het volk gesteunde Prinsgezinden.

De heilzame eigenschappen van een democratie vereisen wel dat de meerderheid van de mensen zich als redelijke wezens gedraagt. Het bleef een beetje wringen dat Israel enerzijds Spinoza een overtuigde democraat noemde, terwijl hij tezelfdertijd van mening was dat de meeste mensen zich door hun vooroordelen en emoties laten meeslepen. In het Theologisch-politiek traktaat wijst hij de angst aan als oorzaak van het ontstaan van allerlei vormen van bijgeloof en irrationeel gedrag.

Toen ik thuis was gekomen met mijn versgesigneerde biografie zocht ik op hoe dat ook alweer zat met de protestactie die Spinoza wilde uitvoeren nadat de gebroeders De Witt op het Groene Zoodje bij de Gevangenpoort gelyncht waren.  Het bleek een anekdote uit de tweede hand te zijn, die hij aan de filosoof Leibniz verteld zou hebben. Spinoza was zo buiten zichzelf van woede dat hij met een bord met de woorden ‘Ultimi Barbarorum’ (allerergste barbaren) naar het Groene Zoodje wilde snellen. Zijn huisbaas, die bang was dat ook de wijsgeer daar zijn leven niet zeker zou zijn, heeft hem toen uit voorzorg in zijn eigen huis opgesloten tot hij was afgekoeld.

De allerergste barbaren trokken weer aan het langste eind. Maar dat was eeuwen geleden. Eens zal de rede toch daadwerkelijk voor vrede kunnen zorgen?   

Zij hadden een kaartje gekocht voor het Supernova-festival. Ze hadden zich er zeer op verheugd en waren er op 7 oktober heengegaan. In de Negev-woestijn dansten duizenden jongens en meisjes zorgeloos op de muziek.

Vanuit het niets doken mannen met geweren op.

---------

De foto's zijn van de hand van de schrijver.