archiefvorig nr.lopend nr.

Beschouwingen > Een rustig mens delen printen terug
Verena Müller restaureert schilderijen Frits Hoorweg

0310BS Rustig mens Verena
Verena Müller restaureert schilderijen. Ze leerde dat, na eerst tot meubelmaker te zijn opgeleid, bij een restaurator voor middeleeuwse kunst in Nürnberg. Vervolgens studeerde ze het vak restauratie en technologie van schilderijen en polychrome (in verschillende kleuren beschilderde) sculptuur aan de Staatliche Akademie der Bildenden Künste in Stuttgart. En bij het Restauratieatelier Amsterdam SKRA natuurlijk, waar ze sinds 2000 werkt, en waar ze tijdens haar studie, in 1997 stage liep. Ze is er op haar 34e zelfs al mededirecteur. Dat ze van Duitse komaf is hoor je direct, omdat ze Nederlands spreekt zonder de harde keelklanken van de autochtonen en soms ontvalt haar een woord dat mij vreemd in de oren klinkt.

Bedoeken (achter het oorspronkelijke doek een nieuw aanbrengen), ja, dat doen we eigenlijk alleen nog als het echt niet anders kan en dan op een veel subtielere manier dan vroeger. Toen was het gebruikelijk om doeken met veel was en hars aan elkaar te plakken, met het resultaat dat het schilderij er na zo’n behandeling uitzag als een plank. Nee, bedoeken is minder vaak nodig dan u schijnt te denken, wij gaan eerst op zoek naar een minder ingrijpend alternatief.
Het doek (bv. linnen) is toch een vrij duurzaam materiaal. Natuurlijk veroudert het en wordt het door oxidatieprocessen en gewone veroudering bros en verkleurt het enigszins, maar als het onder gunstige omstandigheden wordt bewaard, valt het mee. U moet het zo zien: aan de voorkant wordt het doek beschermd door de verflaag, die bij een traditioneel opgebouwd olieverfschilderij vrij stabiel is. Het schilderij hangt in de regel tegen een muur aan, waardoor de achterkant in principe ook afgedekt is. Maar vaak ontstaan toch problemen, omdat de achterkant van een schilderij niet voldoende beschermd is. Niet alleen schommelingen van het klimaat hebben negatieve gevolgen, maar ook door onachtzame of ondeskundige omgang met een schilderij, vooral tijdens een transport, ontstaan vaak schades. Daarom adviseren wij altijd om de schilderijen van een achterkantbescherming te voorzien. Wij gebruiken daarvoor speciaal zuurvrij karton met een bufferende schuimlaag ertussen.’

‘Maar soms kan het niet goed anders. Dat schilderij van Picasso* was op twee plekken volledig doorgesneden en bovendien was het doek ook nog gekrompen, waardoor de snedenranden niet meer aan elkaar konden worden gesloten. In dit geval was het onvermijdelijk om een nieuw doek achter aan te brengen, om de originele drager te stabiliseren. Wij hebben het hele behandelingsconcept voor Picasso eerst in een dummyfase onderzocht en gekeken hoe duurzaam onze maatregelen zouden zijn. Wij streven ernaar om een methode toe te passen waarbij men ervan kan uitgaan dat het door ons gerestaureerde kunstwerk er over 100 jaar nog goed uitziet. Het is voor ons vanzelfsprekend met dergelijke termijnen te rekenen.’

‘De restauratie begint altijd met een vooronderzoek om te bepalen wat er onder de oppervlakte zit. Daar blijkt de geschiedenis van het kunstwerk uit. Over het oorspronkelijke werk zijn vaak verschillende lagen verf en vernis aangebracht, die in de loop van de tijd verkleurd zijn en soms ondoorzichtig zijn geworden. Vaak zijn oude schilderijen geretoucheerd om beschadigingen toe te dekken of om bepaalde kleuren te accentueren. Alles met de kennis die men had en met de toen aanwezige mogelijkheden. En natuurlijk volgens de op dat moment levende inzichten. Op een werk van Willem van de Velde de Oude uit de17e eeuw, bijvoorbeeld, dat wij pas gerestaureerd hebben, bleek bij het vooronderzoek dat latere bewerkers allerlei lijnen hadden geaccentueerd. Wij hebben dat, in overleg met de eigenaar, verwijderd. Daardoor oogt het werk authentieker. Maar het is natuurlijk wel een keuze, want het oogt nu ook fletser. Ons werk is niet alleen vanuit deskundigheid te benaderen, smaak en tijdgeest tellen ook mee.’

‘Als er geen specifieke haast bij is kan een vooronderzoek wel een tijd duren. Soms worden röntgenopnamen gemaakt, om onderliggende lagen te kunnen beoordelen. De oppervlakte wordt zeer nauwkeurig bekeken en zonodig worden op verschillende plekken oplosmiddeltests gedaan of de lagenopbouw blootgelegd. Dat betekent dat laagje voor laagje voorzichtig verwijderd wordt en microscopisch onderzocht. Kijk op deze anatomische les kunt U dat goed zien. Hier wordt nader onderzoek naar het behoud en de toestand van de originele verflaag gedaan, omdat het schilderij in het verleden veel heeft meegemaakt. Als je er van onder tegenaan kijkt zie je dat er links boven een scheur gerepareerd is, ooit. En wij willen graag weten met welk materiaal dat gedaan is en hoe grondig het vastzit, en hoeveel van de originele verflaag door deze beschadiging verloren is gegaan’

‘Het vooronderzoek kan in sommige gevallen tot het advies leiden om helemaal niet te restaureren, omdat er te weinig over zal blijven van het kunstwerk zoals men dat nu waarneemt en waardeert. De bedoeling van een uitgebreid vooronderzoek is om zo goed mogelijk te achterhalen wat je zou kunnen aantreffen als je begint met het verwijderen van later toegevoegde verflagen en vernissen. De oude beschadigingen die tijdens een restauratie te voorschijn komen worden daarna ook weer geretoucheerd, want een geslaagd resultaat na een restauratie is een integer kunstwerk.’

Om duidelijk te maken wat retoucheren is pakt ze er foto’s bij. Daarop is met enige moeite te zien dat de schilderijen in kwestie op enig moment witte vlekjes vertoonden. Het gevolg van het verwijderen van overschilderingen en oude retouches. Deze lacunes zijn eerst met een geschikt vulmiddel op niveau gebracht en gestructureerd. Vervolgens werden de vullingen met een heel fijn penseeltje en met pigmenten en bindmiddel weer geretoucheerd. Later wijst ze me op een collega die juist daarmee bezig is. Er ligt een klein doek voor hem op een grote tekentafel. Naast zijn rechterhand staat een kleine lamp die geluid maakt, er is een ventilator ingebouwd. Goed licht is belangrijk, maar de warmte mag niet te ver oplopen.

‘We werken op dit moment met z’n zevenen: 4 restauratoren en 3 ondersteunende krachten voor de administratie, documentatie en fotografie. Tenminste dat is de vaste bezetting, we schakelen soms anderen in. Er zijn ook wel eens stagiaires. Een paar jaar geleden werkten er meer restauratoren in het Restauratieatelier, omdat wij toen een paar grote opdrachten hadden. Onder andere van de Gemeente Leeuwarden die in het kader van de restauratie van het Stadhuis een groot deel van de schilderijencollectie door ons heeft laten opknappen.
Tijdens de restauratie zelf werken soms meerdere mensen aan een schilderij, dat is afhankelijk van het formaat en van de omvang van de schade. Soms is het psychologisch gezien ook prettiger om niet alleen aan een heel groot doek te werken, want met z’n tweeën schiet je sneller op en zie je beter wat het resultaat zal zijn. En dat is aanmoedigend en het motiveert.’

Er hebben altijd veel buitenlanders bij het Restauratieatelier Amsterdam SKRA gewerkt. Op dit moment zijn het twee Duitsers, een Schotse en een Litouwer. De kunstsector kent geen grenzen. ‘Misschien komt het ook doordat Nederland in vergelijking met andere landen nog niet zo lang een officiële opleiding tot schilderijenrestaurator heeft. Inmiddels is deze situatie wel veranderd en bestaat er ook in Nederland een goede opleiding.’
 

* Femme nue devant le jardin van Picasso, horend tot het bezit van het Stedelijk Museum Amsterdam, werd op 16 maart 1999 met een mes bewerkt door een geestelijk verwarde man. Hij maakte twee halfronde sneden, een van 178 cm en een van 139 cm. De sneden vormden samen bijna een cirkel, maar omdat ze elkaar niet kruisten bleef het doek op twee plaatsen nog verbonden. Het zag eruit als een schilderij met daarin een patrijspoort waaronder een lapje hangt. De restauratie is door Verena Müller beschreven in het jaarverslag 2003 van het Restauratieatelier Amsterdam SKRA en dat is te verkrijgen via de website: www.skra.nl .
 
**********************************************
De Leunstoel is gebouwd door Peppered. Ga voor informatie
over dat bureau naar www.peppered.nl


© 2006 Frits Hoorweg meer Frits Hoorweg - meer "Een rustig mens" -
Beschouwingen > Een rustig mens
Verena Müller restaureert schilderijen Frits Hoorweg
0310BS Rustig mens Verena
Verena Müller restaureert schilderijen. Ze leerde dat, na eerst tot meubelmaker te zijn opgeleid, bij een restaurator voor middeleeuwse kunst in Nürnberg. Vervolgens studeerde ze het vak restauratie en technologie van schilderijen en polychrome (in verschillende kleuren beschilderde) sculptuur aan de Staatliche Akademie der Bildenden Künste in Stuttgart. En bij het Restauratieatelier Amsterdam SKRA natuurlijk, waar ze sinds 2000 werkt, en waar ze tijdens haar studie, in 1997 stage liep. Ze is er op haar 34e zelfs al mededirecteur. Dat ze van Duitse komaf is hoor je direct, omdat ze Nederlands spreekt zonder de harde keelklanken van de autochtonen en soms ontvalt haar een woord dat mij vreemd in de oren klinkt.

Bedoeken (achter het oorspronkelijke doek een nieuw aanbrengen), ja, dat doen we eigenlijk alleen nog als het echt niet anders kan en dan op een veel subtielere manier dan vroeger. Toen was het gebruikelijk om doeken met veel was en hars aan elkaar te plakken, met het resultaat dat het schilderij er na zo’n behandeling uitzag als een plank. Nee, bedoeken is minder vaak nodig dan u schijnt te denken, wij gaan eerst op zoek naar een minder ingrijpend alternatief.
Het doek (bv. linnen) is toch een vrij duurzaam materiaal. Natuurlijk veroudert het en wordt het door oxidatieprocessen en gewone veroudering bros en verkleurt het enigszins, maar als het onder gunstige omstandigheden wordt bewaard, valt het mee. U moet het zo zien: aan de voorkant wordt het doek beschermd door de verflaag, die bij een traditioneel opgebouwd olieverfschilderij vrij stabiel is. Het schilderij hangt in de regel tegen een muur aan, waardoor de achterkant in principe ook afgedekt is. Maar vaak ontstaan toch problemen, omdat de achterkant van een schilderij niet voldoende beschermd is. Niet alleen schommelingen van het klimaat hebben negatieve gevolgen, maar ook door onachtzame of ondeskundige omgang met een schilderij, vooral tijdens een transport, ontstaan vaak schades. Daarom adviseren wij altijd om de schilderijen van een achterkantbescherming te voorzien. Wij gebruiken daarvoor speciaal zuurvrij karton met een bufferende schuimlaag ertussen.’

‘Maar soms kan het niet goed anders. Dat schilderij van Picasso* was op twee plekken volledig doorgesneden en bovendien was het doek ook nog gekrompen, waardoor de snedenranden niet meer aan elkaar konden worden gesloten. In dit geval was het onvermijdelijk om een nieuw doek achter aan te brengen, om de originele drager te stabiliseren. Wij hebben het hele behandelingsconcept voor Picasso eerst in een dummyfase onderzocht en gekeken hoe duurzaam onze maatregelen zouden zijn. Wij streven ernaar om een methode toe te passen waarbij men ervan kan uitgaan dat het door ons gerestaureerde kunstwerk er over 100 jaar nog goed uitziet. Het is voor ons vanzelfsprekend met dergelijke termijnen te rekenen.’

‘De restauratie begint altijd met een vooronderzoek om te bepalen wat er onder de oppervlakte zit. Daar blijkt de geschiedenis van het kunstwerk uit. Over het oorspronkelijke werk zijn vaak verschillende lagen verf en vernis aangebracht, die in de loop van de tijd verkleurd zijn en soms ondoorzichtig zijn geworden. Vaak zijn oude schilderijen geretoucheerd om beschadigingen toe te dekken of om bepaalde kleuren te accentueren. Alles met de kennis die men had en met de toen aanwezige mogelijkheden. En natuurlijk volgens de op dat moment levende inzichten. Op een werk van Willem van de Velde de Oude uit de17e eeuw, bijvoorbeeld, dat wij pas gerestaureerd hebben, bleek bij het vooronderzoek dat latere bewerkers allerlei lijnen hadden geaccentueerd. Wij hebben dat, in overleg met de eigenaar, verwijderd. Daardoor oogt het werk authentieker. Maar het is natuurlijk wel een keuze, want het oogt nu ook fletser. Ons werk is niet alleen vanuit deskundigheid te benaderen, smaak en tijdgeest tellen ook mee.’

‘Als er geen specifieke haast bij is kan een vooronderzoek wel een tijd duren. Soms worden röntgenopnamen gemaakt, om onderliggende lagen te kunnen beoordelen. De oppervlakte wordt zeer nauwkeurig bekeken en zonodig worden op verschillende plekken oplosmiddeltests gedaan of de lagenopbouw blootgelegd. Dat betekent dat laagje voor laagje voorzichtig verwijderd wordt en microscopisch onderzocht. Kijk op deze anatomische les kunt U dat goed zien. Hier wordt nader onderzoek naar het behoud en de toestand van de originele verflaag gedaan, omdat het schilderij in het verleden veel heeft meegemaakt. Als je er van onder tegenaan kijkt zie je dat er links boven een scheur gerepareerd is, ooit. En wij willen graag weten met welk materiaal dat gedaan is en hoe grondig het vastzit, en hoeveel van de originele verflaag door deze beschadiging verloren is gegaan’

‘Het vooronderzoek kan in sommige gevallen tot het advies leiden om helemaal niet te restaureren, omdat er te weinig over zal blijven van het kunstwerk zoals men dat nu waarneemt en waardeert. De bedoeling van een uitgebreid vooronderzoek is om zo goed mogelijk te achterhalen wat je zou kunnen aantreffen als je begint met het verwijderen van later toegevoegde verflagen en vernissen. De oude beschadigingen die tijdens een restauratie te voorschijn komen worden daarna ook weer geretoucheerd, want een geslaagd resultaat na een restauratie is een integer kunstwerk.’

Om duidelijk te maken wat retoucheren is pakt ze er foto’s bij. Daarop is met enige moeite te zien dat de schilderijen in kwestie op enig moment witte vlekjes vertoonden. Het gevolg van het verwijderen van overschilderingen en oude retouches. Deze lacunes zijn eerst met een geschikt vulmiddel op niveau gebracht en gestructureerd. Vervolgens werden de vullingen met een heel fijn penseeltje en met pigmenten en bindmiddel weer geretoucheerd. Later wijst ze me op een collega die juist daarmee bezig is. Er ligt een klein doek voor hem op een grote tekentafel. Naast zijn rechterhand staat een kleine lamp die geluid maakt, er is een ventilator ingebouwd. Goed licht is belangrijk, maar de warmte mag niet te ver oplopen.

‘We werken op dit moment met z’n zevenen: 4 restauratoren en 3 ondersteunende krachten voor de administratie, documentatie en fotografie. Tenminste dat is de vaste bezetting, we schakelen soms anderen in. Er zijn ook wel eens stagiaires. Een paar jaar geleden werkten er meer restauratoren in het Restauratieatelier, omdat wij toen een paar grote opdrachten hadden. Onder andere van de Gemeente Leeuwarden die in het kader van de restauratie van het Stadhuis een groot deel van de schilderijencollectie door ons heeft laten opknappen.
Tijdens de restauratie zelf werken soms meerdere mensen aan een schilderij, dat is afhankelijk van het formaat en van de omvang van de schade. Soms is het psychologisch gezien ook prettiger om niet alleen aan een heel groot doek te werken, want met z’n tweeën schiet je sneller op en zie je beter wat het resultaat zal zijn. En dat is aanmoedigend en het motiveert.’

Er hebben altijd veel buitenlanders bij het Restauratieatelier Amsterdam SKRA gewerkt. Op dit moment zijn het twee Duitsers, een Schotse en een Litouwer. De kunstsector kent geen grenzen. ‘Misschien komt het ook doordat Nederland in vergelijking met andere landen nog niet zo lang een officiële opleiding tot schilderijenrestaurator heeft. Inmiddels is deze situatie wel veranderd en bestaat er ook in Nederland een goede opleiding.’
 

* Femme nue devant le jardin van Picasso, horend tot het bezit van het Stedelijk Museum Amsterdam, werd op 16 maart 1999 met een mes bewerkt door een geestelijk verwarde man. Hij maakte twee halfronde sneden, een van 178 cm en een van 139 cm. De sneden vormden samen bijna een cirkel, maar omdat ze elkaar niet kruisten bleef het doek op twee plaatsen nog verbonden. Het zag eruit als een schilderij met daarin een patrijspoort waaronder een lapje hangt. De restauratie is door Verena Müller beschreven in het jaarverslag 2003 van het Restauratieatelier Amsterdam SKRA en dat is te verkrijgen via de website: www.skra.nl .
 
**********************************************
De Leunstoel is gebouwd door Peppered. Ga voor informatie
over dat bureau naar www.peppered.nl
© 2006 Frits Hoorweg
powered by CJ2