archiefvorig nr.lopend nr.

Vermaak en Genot > Een omweg waard delen printen terug
Pak Yon in Korea Henk Klaren

0311VG Omweg
Vorige maand was ik in het dorp De Rijp in Noord-Holland. Er staat een prachtig stadhuis van Leeghwater, die dus niet alleen polders droogmaakte maar ook architect was. Bij de kerk achter het stadhuis staat een merkwaardig beeld (van ene Elly Baltus) dat is opgebouwd uit allerlei typische onderdelen. De linkervoet bijvoorbeeld is een autootje. Op de plaquette staat dat het gaat om Jan Jansz. (Jansz. wordt ook wel gespeld als Janse) Weltevree, een Rijpenaar die in de 17de eeuw in Korea was terechtgekomen. In Seoel staat een kopie van het beeld. Er is in De Rijp ook een café met de naam Jan Jansz. Weltevree.

Weltevree blijkt in 1627 in Korea aangekomen te zijn. Volgens sommige verhalen was zijn schip, het jacht Ouwerkerk, gestrand, maar inmiddels is wel duidelijk dat de Ouwerkerk nooit in die buurt is geweest. De Ouwerkerk was een kaapvaarder. Deze piraat had een grote Chinese jonk gekaapt. Het was die jonk – met zestien Hollanders aan boord – die in moeilijkheden raakte voor de Koreaanse kust. Drie Hollanders waaronder Weltevree werden gevangen genomen door de Koreanen. De rest zal zijn omgekomen, evenals de 80 Chinezen die nog aan boord van de jonk waren. In die tijd mocht je Korea wel in maar nooit meer uit, om redenen van nationale veiligheid zeggen we tegenwoordig. Als 26 jaar later niet een nieuwe schipbreuk van een VOC-schip, de Sperwer, had plaatsgevonden, zouden we wat Weltevree betreft zijn aangewezen op Koreaanse bronnen. En of dat veel aandacht zou hebben getrokken is twijfelachtig.

De boekhouder van de Sperwer, Hendrick Hamel, heeft een Journael geschreven over zijn belevenissen. De Sperwer had 64 bemanningsleden; 36 van hen overleefden de schipbreuk. Vijftien zijn uiteindelijk via Japan weer teruggekeerd, via Batavia naar Nederland. De Koreanen begrepen niets van die vreemde vogels: rare kleren, hoge neuzen, diepliggende ogen, rare haren en onverstaanbaar. Tot Pak Yon (meneer Jan) erbij werd geroepen, als tolk. Zijn twee lotgenoten waren een jaar of acht daarvoor overleden. Het Nederlands van Weltevree was wat roestig – wat wil je na 26 jaar. Hij was Koreaans gekleed maar zag er niet Koreaans uit: rood haar, blauwe ogen en een baard tot op zijn buik. Hij had een goede positie verworven. De bronnen spreken elkaar op dat punt tegen. Eén zegt zelfs “onderkoning”, een ander spreekt van “adviseur van het hof”, een derde vermoedt dat het ging om de leiding van een soort vreemdelingenlegioen binnen de lijfwacht van de monarch. Hij was met een Koreaanse getrouwd en had minstens twee kinderen. Eén bron heeft het over een zoon en een dochter, volgens een andere bron zaten zijn zoons op een soort militaire academie. Hij had zijn positie mogelijk te danken aan zijn kennis van westers wapentuig. Westerse geweren (snaphanen) en kanonnen waren superieur aan hetgeen de Koreanen hadden. Die hadden bijvoorbeeld kanonnen met leren lopen, van binnen bekleed met een halve centimeter koper.

Volgens de Koreaanse bronnen vertelde hij de merkwaardigste verhalen over zijn vaderland. Er zou kannibalisme heersen en wat niet al. Mogelijk doelde hij op Indië. Het is nog maar de vraag of Weltevree wel uit De Rijp kwam. Mogelijk heeft hij gezegd dat hij Jan Jansz was en wel tevreden was – zijn Nederlands was tenslotte wat roestig – en dat hij van het schip De Rijp was. Dat laatste zou een leugentje om bestwil zijn geweest, omdat de Ouwerkerk een kaapvaarder was en kaapvaarders zouden niet populair zijn geweest. Hoe waarschijnlijk dat is, weet ik niet. Tenslotte hadden alle VOC-schepen in die streken de opdracht om de handel van anderen zoveel mogelijk dwars te zitten. Daar stijgt een beeld uit op van een soort permanente oorlog tussen alle zeevarende naties aldaar. De Ouwerkerk werd een paar maanden na de affaire met de jonk bij Macao tot zinken gebracht door de Portugezen.

De naam Weltevree komt in de monsterrollen van de VOC niet voor. Wel een Jan Janse, maar die kwam uit Vlaardingen. Het bevolkingsregister (zeg maar) van De Rijp is verloren gegaan in de grote brand van 1654. Kortom, wie was Pak Yon? En was hij echt wel tevreden? In elk geval was hij de eerste westerling in Korea. Hij kon er vermoedelijk goed van leven met vrouw en kinderen. Hij schijnt op 70-jarige leeftijd te zijn overleden. Een respectabele leeftijd in die tijd en op die plaats. Heimwee moet hij wel gehad hebben, want bij zijn ontmoeting met Hamel en zijn vrienden huilde hij zo lang en zo hard dat zijn baard helemaal nat werd.

Referentie:
Henny Savenije (2003) Het journaal van Hendrick Hamel – de verbazingwekkende lotgevallen van Hendrick Hamel en andere schipbreukelingen van het VOC-schip de Sperwer in Korea (1653-1666). Rotterdam: Donker.
 
*********************************************
Luister naar BNR Nieuwsradio. Informatie op: www.bnr.nl .
 
*********************************************
Over de jonge jaren van Jan Janse Weltevree, alias Pak Yon,
schreef Peter Smit een jeugdboek. De gedrukte versie is uitverkocht,
maar onlangs is dit boek opnieuw uitgegeven als luisterboek bij
Audiolect. Ga naar www.audiolect.nl


© 2006 Henk Klaren meer Henk Klaren - meer "Een omweg waard" -
Vermaak en Genot > Een omweg waard
Pak Yon in Korea Henk Klaren
0311VG Omweg
Vorige maand was ik in het dorp De Rijp in Noord-Holland. Er staat een prachtig stadhuis van Leeghwater, die dus niet alleen polders droogmaakte maar ook architect was. Bij de kerk achter het stadhuis staat een merkwaardig beeld (van ene Elly Baltus) dat is opgebouwd uit allerlei typische onderdelen. De linkervoet bijvoorbeeld is een autootje. Op de plaquette staat dat het gaat om Jan Jansz. (Jansz. wordt ook wel gespeld als Janse) Weltevree, een Rijpenaar die in de 17de eeuw in Korea was terechtgekomen. In Seoel staat een kopie van het beeld. Er is in De Rijp ook een café met de naam Jan Jansz. Weltevree.

Weltevree blijkt in 1627 in Korea aangekomen te zijn. Volgens sommige verhalen was zijn schip, het jacht Ouwerkerk, gestrand, maar inmiddels is wel duidelijk dat de Ouwerkerk nooit in die buurt is geweest. De Ouwerkerk was een kaapvaarder. Deze piraat had een grote Chinese jonk gekaapt. Het was die jonk – met zestien Hollanders aan boord – die in moeilijkheden raakte voor de Koreaanse kust. Drie Hollanders waaronder Weltevree werden gevangen genomen door de Koreanen. De rest zal zijn omgekomen, evenals de 80 Chinezen die nog aan boord van de jonk waren. In die tijd mocht je Korea wel in maar nooit meer uit, om redenen van nationale veiligheid zeggen we tegenwoordig. Als 26 jaar later niet een nieuwe schipbreuk van een VOC-schip, de Sperwer, had plaatsgevonden, zouden we wat Weltevree betreft zijn aangewezen op Koreaanse bronnen. En of dat veel aandacht zou hebben getrokken is twijfelachtig.

De boekhouder van de Sperwer, Hendrick Hamel, heeft een Journael geschreven over zijn belevenissen. De Sperwer had 64 bemanningsleden; 36 van hen overleefden de schipbreuk. Vijftien zijn uiteindelijk via Japan weer teruggekeerd, via Batavia naar Nederland. De Koreanen begrepen niets van die vreemde vogels: rare kleren, hoge neuzen, diepliggende ogen, rare haren en onverstaanbaar. Tot Pak Yon (meneer Jan) erbij werd geroepen, als tolk. Zijn twee lotgenoten waren een jaar of acht daarvoor overleden. Het Nederlands van Weltevree was wat roestig – wat wil je na 26 jaar. Hij was Koreaans gekleed maar zag er niet Koreaans uit: rood haar, blauwe ogen en een baard tot op zijn buik. Hij had een goede positie verworven. De bronnen spreken elkaar op dat punt tegen. Eén zegt zelfs “onderkoning”, een ander spreekt van “adviseur van het hof”, een derde vermoedt dat het ging om de leiding van een soort vreemdelingenlegioen binnen de lijfwacht van de monarch. Hij was met een Koreaanse getrouwd en had minstens twee kinderen. Eén bron heeft het over een zoon en een dochter, volgens een andere bron zaten zijn zoons op een soort militaire academie. Hij had zijn positie mogelijk te danken aan zijn kennis van westers wapentuig. Westerse geweren (snaphanen) en kanonnen waren superieur aan hetgeen de Koreanen hadden. Die hadden bijvoorbeeld kanonnen met leren lopen, van binnen bekleed met een halve centimeter koper.

Volgens de Koreaanse bronnen vertelde hij de merkwaardigste verhalen over zijn vaderland. Er zou kannibalisme heersen en wat niet al. Mogelijk doelde hij op Indië. Het is nog maar de vraag of Weltevree wel uit De Rijp kwam. Mogelijk heeft hij gezegd dat hij Jan Jansz was en wel tevreden was – zijn Nederlands was tenslotte wat roestig – en dat hij van het schip De Rijp was. Dat laatste zou een leugentje om bestwil zijn geweest, omdat de Ouwerkerk een kaapvaarder was en kaapvaarders zouden niet populair zijn geweest. Hoe waarschijnlijk dat is, weet ik niet. Tenslotte hadden alle VOC-schepen in die streken de opdracht om de handel van anderen zoveel mogelijk dwars te zitten. Daar stijgt een beeld uit op van een soort permanente oorlog tussen alle zeevarende naties aldaar. De Ouwerkerk werd een paar maanden na de affaire met de jonk bij Macao tot zinken gebracht door de Portugezen.

De naam Weltevree komt in de monsterrollen van de VOC niet voor. Wel een Jan Janse, maar die kwam uit Vlaardingen. Het bevolkingsregister (zeg maar) van De Rijp is verloren gegaan in de grote brand van 1654. Kortom, wie was Pak Yon? En was hij echt wel tevreden? In elk geval was hij de eerste westerling in Korea. Hij kon er vermoedelijk goed van leven met vrouw en kinderen. Hij schijnt op 70-jarige leeftijd te zijn overleden. Een respectabele leeftijd in die tijd en op die plaats. Heimwee moet hij wel gehad hebben, want bij zijn ontmoeting met Hamel en zijn vrienden huilde hij zo lang en zo hard dat zijn baard helemaal nat werd.

Referentie:
Henny Savenije (2003) Het journaal van Hendrick Hamel – de verbazingwekkende lotgevallen van Hendrick Hamel en andere schipbreukelingen van het VOC-schip de Sperwer in Korea (1653-1666). Rotterdam: Donker.
 
*********************************************
Luister naar BNR Nieuwsradio. Informatie op: www.bnr.nl .
 
*********************************************
Over de jonge jaren van Jan Janse Weltevree, alias Pak Yon,
schreef Peter Smit een jeugdboek. De gedrukte versie is uitverkocht,
maar onlangs is dit boek opnieuw uitgegeven als luisterboek bij
Audiolect. Ga naar www.audiolect.nl
© 2006 Henk Klaren
powered by CJ2