Het is vol risico om in De Leunstoel een stuk te schrijven over actuele onderwerpen die nog niet zijn uitgekristalliseerd. Elke dag is het perspectief weer anders.

Dat gaat op voor de kabinetsformatie die vanaf 23 november begon, de dag na de verkiezingen. Over de campagne die daaraan voorafging kun je veiliger schrijven, ook al kun je die ook beter in het perspectief zien van de uitkomst van de formatie.

De opstelling van de kandidatenlijsten had ook voeten in de aarde, te meer omdat er weinig tijd was en het deels ook nog in vakantietijd moest gebeuren. Voor de belangstellende buitenstaander zoals ik ben gaf dit een mengeling van amusement en ergernis. Meest in het oog lopend was uiteraard Pieter Omtzigt die als een haas een partij uit de grond moest stampen en, omdat hij rekening moest houden met groot succes, genoodzaakt was om uit het niets een volwaardige kandidatenlijst te maken. Ik meen dat hij wel meer dan 1000 gegadigden op zijn dak kreeg, maar met wat hulp van verstandige mensen zag hij kans een fatsoenlijke lijst van 44 kandidaten te maken. Een prestatie van formaat. Grappig was uiteraard de gang van zaken bij PvdA en GroenLinks die op één fractie wilden aankoersen en dus ook met één lijst moest komen. De partijen waren in alle opzichten in evenwicht, dus kon er een lijst worden gemaakt van om en om iemand uit de ene en uit de andere hoek. Daarmee kwam gelukkig een einde aan de onzin van het om en om een man en een vrouw te zetten.

In de drie weken voor de verkiezingen werden talrijke debatten gehouden. Nou ja, debatten, lijsttrekkers en soms degenen die zich daarachter mogen verschuilen, vertelden vooral wat ze zelf vonden. Er werd qua vorm gekozen voor een debat, qua inhoud voor een uitzending van politieke partijen. Ik heb geen enkel moment aangetroffen (en ik heb nogal wat debatten gevolgd) waarbij iemand zei: u hebt me overtuigd! Het meest bevredigend en minst bekeken (want alleen online te volgen) was het tweegesprek van Timmermans en Omtzigt. Uiteraard waren de journalisten over dat meest interessante tweegesprek niet tevreden, want de heren luisterden naar elkaar en waren het vaak eens of niet oneens. Zoals de journalisten meestal faalden bij de zogeheten debatten. Dilan Yesilgöz kon rustig bluffen en in vaagheden blijven steken. Toen ze net was aangewezen als politiek leider van de VVD was ik onder de indruk. Gaandeweg de campagne zag ik: ze heeft een sterke persoonlijkheid, maar is uiterst opportunistisch en mist de diepgang die je in die positie moet hebben. En die eeuwige glimlach gaat me ook na verloop van tijd tegenstaan. 

Het werd in de debatten niet moeilijk gemaakt aan Geert Wilders, de eenhoofdige partij op zeer rechts. Niemand die vroeg: zeg Geert, die verlaging van de AOW-leeftijd, hoe ga je dat betalen? Want je zult de AOW-uitkering wel met 10% moeten verlagen als je de leeftijd terugbrengt tot 65.

Veel ergernis bij mij wekte de eindeloze bevraging van Pieter Omtzigt of hij nu wel of niet minister-president wilde worden. Het tekende het volkomen gebrek aan diepgang bij alle ondervragers. Op zoek naar een scoop waar ze nog jaren op zouden kunnen teren (ik heb hem ontlokt dat hij toch wel wilde!) hadden ze niet door dat we bezig waren met verkiezingen van de Tweede Kamer en niet met niet-bestaande verkiezingen voor een minister-president.

De uitslag was redelijk verrassend en daar is al veel over geschreven. Opeens was de PVV de grootste, met 37 van de 150 te verdelen zetels. Niemand wil met ze in een kabinet, al doen sommigen dat wellicht omdat ze zelf verlangen naar de macht, maar het wordt natuurlijk niets met de PVV aan bet roer. Geert Wilders is heel geschikt om op luide toon problemen te schetsen, maar op het vlak van praktische oplossingen is hij nooit ver gekomen met zijn partij. Bij de VVD hadden ze dat door en lieten weten niet in het kabinet met de PVV te willen, maar dat wel te willen gedogen. Een meesterzet. Nu maar afwachten of ze de druk weerstaan van de onbenullen in de eigen partij om daaraan vast te houden. Nog gekker als Omtzigt er met zijn partij aan gaat meedoen. Eerst hoog opgeven dat hij zich niet kan verenigen met een partij die de Grondwet wil ondermijnen en dan er toch bij gaan zitten.

Vervelend dat de beperkte winst van de gecombineerde lijst GroenLinks/PvdA met zich meebracht dat de SP en de Partij voor de Dieren een kop kleiner werden gemaakt. Dat schiet niet op en biedt weinig vertrouwen in de progressieve toekomst van Nederland. Te meer, omdat D66 ook weer eens halveerde.

Het wordt vermoedelijk een boeiend jaar dat wel eens afgesloten kan worden met nieuwe verkiezingen voor de Tweede Kamer.

----------

Het debat is verbeeld door Katharina Kouwenhoven.