archiefvorig nr.lopend nr.

Vermaak en Genot > Naar de film delen printen terug
Hoe vertel ik het de kijkers? Hans Knegtmans

0113 Hoe vertel ik ...Van een film die ik nog moet zien, wil ik alleen de hoogstnoodzakelijke dingen weten. Wie hem geregisseerd heeft, welke acteurs erin meedoen. De namen van de scenarist en de cameraman, land van herkomst, jaar van uitbreng, eventuele prijzen op festivals en nog zo wat. Het verhaal kan wat mij betreft in een paar woorden verteld worden. “Gangster - Lee Marvin - eist na het uitzitten van zijn gevangenisstraf de 93.000 dollar op die de maffia hem schuldig is” (Point Blank). “Café-eigenaar Rick - Humphrey Bogart - ontmoet tijdens WOII in bezet gebied zijn ex-geliefde die inmiddels getrouwd is” (Casablanca). Ongetwijfeld gaan ze in de film wat dieper op de zaak in en zijn er interessante plotwendingen, maar ik heb geen filmcriticus nodig om mij dat te verklappen. Het is als met een samenvatting van een voetbalwedstrijd op de tv. Ik wil niet tevoren de uitslag horen, en al helemaal niet wie er in welke minuut gescoord heeft, of wanneer en voor wie de scheidsrechter een gele of  rode kaart getrokken heeft. Daarbij vind ik het wel informatief als de filmrecensent (anders dan bij de sportverslaggever) zijn stukje voorziet van  kort evaluatief commentaar. “Imponerende gangsterrol van Robert Duvall.” “De intrige is zo gekunsteld dat het lijkt alsof de acteurs er zelf ook niet in geloven.”
De meeste recensenten blijken daar – althans in Nederland – heel anders over te denken. Neem onlangs de film Lost in Translation. De intrige is zoals altijd samen te vatten zonder ook maar iets van de kijkspanning weg te nemen. Bijvoorbeeld zo: “Oudere acteur (Bill Murray) en een jonge vrouw (Scarlett Johansson) die met een flashy fotograaf is getrouwd, ontmoeten elkaar in Tokio. Beiden lopen een beetje met hun ziel onder de arm –  de vrouw van Bill zit thuis, de man van Scarlett is constant aan het werk –  en  zijn daardoor meer in elkaar geïnteresseerd dan ze in andere omstandigheden geweest zouden zijn.” Zeg nu zelf, daar doet de recensent niemand kwaad mee. Hij laat aan de kijker over om te ontdekken wat Bill en Scarlett in het verre Tokio wél uitvreten en wat niet. Hoe pakt de kennismaking uit? Raakt een van de twee verliefd? Misschien wel allebei? Zo ja, geven ze dan aan hun gevoelens toe en bedriegen ze beiden hun respectieve partner? Zouden ze misschien zelfs overwegen die aan de kant te schuiven omwille van hun nieuwe geluk? Misschien de een wel en de ander niet, met treurnis en rampspoed als gevolg? Dit zijn maar enkele van de ontelbare mogelijkheden en de charme van film bestaat voor een groot deel uit het aflopen van het kronkelpad dat filmmaakster Sofia Coppola voor ons heeft uitgestippeld.
Vertel dat maar eens aan bijvoorbeeld Bianca Stigter van NRC-Handelsblad. Die ziet het als haar taak, in detail te bespreken welke keuzes Coppola maakte. Gelukkig had ik voordat ik de film ging zien alleen de eerste en de laatste zin van de recensie gelezen. Die zijn vrijwel altijd onschuldig: de eerste zin zegt iets globaals over verhaal, hoofdrolspeler of regisseur, en in de laatste zin verzucht de recensent dat het hem meeviel of tegen, of dat hij hoopt dat we nog veel van deze regisseur of acteur zullen horen. Maar daartussenin, zo bleek achteraf, gaf Stigter alle plotwendingen prijs die mij enkele uren daarvoor geamuseerd en soms ontroerd hadden. Waarom denkt ze dat de lezer behoefte heeft aan haar invuloefening? Waarom neemt ze aan dat ze over de ontknoping van Memento haar mond moet houden (dat hoop ik tenminste), terwijl ze anderzijds meent dat ze, zodra de spanning voortkomt uit andere elementen dan misdaad of horror, er lustig op los kan kwetteren? Het moet gebrek aan empathie zijn, of een afwijkende opvatting van wat een film interessant maakt. In het slechtste geval misbruikt de recensente de intrige om er haar filmische eruditie en inzichten aan op te kunnen hangen. Overigens praat niet alleen Bianca Stigter haar mond voorbij. Ook de recensenten Ronald Rovers (De Filmkrant) en Petra van der Ree (Dagblad van het Noorden) zadelen de kijker op met onthullingen waar hij niet om gevraagd heeft.
Toen ik laatst 21 Grams bezocht, was ik nagenoeg helemaal vergeten waar deze over zou gaan. Op het Filmfestival Rotterdam had ik de film willens en weten laten schieten, (omdat hij al in het Nederlands ondertiteld was – zie nummer 1/6 van dit magazine). Waarschijnlijk was ik minder goed geïnformeerd dan mijn medebezoekers toen ik het Haagse theater Babylon betrad. Ik kende de acteurs – Sean Penn, Benicio Del Toro en Naomi Watts – maar dat was het wel zo’n beetje. Vaag stond me voor de geest dat de titel verwees naar drugshandel of –gebruik. Dat bleek later niet zo te zijn. Het duurde zeker een half uur voor ik begreep waar de film wél over ging. Dit lag niet aan mij. De Mexicaanse regisseur Alejandro González Iñárritu – dezelfde die in 2000 debuteerde met het prachtig rauwe Amores Perros, bedacht ik pas na afloop – bedient zich naar hartelust van flashbacks en flash forwards. Omdat de film aanvankelijk bestaat uit losse vertellijnen moet de kijker behoorlijk opletten, wil hij structuur kunnen ontdekken in de ogenschijnlijk willekeurig gekozen fragmenten. Ik was blij dat ik niet zwaar getafeld had en geen alcohol had gebruikt, anders was ik zeker de draad kwijtgeraakt. Mensen hebben geleerd, de volgorde waarin gebeurtenissen worden verteld zonder nadenken als chronologisch te interpreteren, zelfs als ze weten dat dat niet juist is. Daarom lukte het een paar jaar terug vrijwel niemand, de kunstige – maar ook gekunstelde – film Memento van Christopher Nolan waarin het verhaal in omgekeerde volgorde wordt verteld, in één keer te begrijpen. Je kunt jezelf duizend keer voorhouden dat wat er nu komt al eerder gebeurd is, maar dat leidt tot niets. Diepgewortelde gewoonten zet je niet overboord door jezelf een  tegennatuurlijke kijkinstructie te geven. Iñárritu voelt beter dan zijn collega Nolan aan hoever hij kan gaan met zijn sprongetjes in de tijd. Niet alleen is daardoor het verhaal beter te volgen dan Memento, ook krijgt de toeschouwer niet het ongemakkelijke gevoel dat hij getuige is van een wel knap maar niet bijzonder relevant kunstje. Integendeel, door de extra inspanning blijft de kijker waarschijnlijk beter bij de les dan wanneer de regisseur zijn verhaal chronologisch zou opdienen.
Sean Penn speelt de rol van Paul Rivers, een gelukkig getrouwde wiskundige die vanwege een hartafwijking nog maar kort te leven heeft, tenzij hij een harttransplantatie kan krijgen. Naomi Watts (bekend van Mulholland Drive) is Christina Peck, liefhebbende echtgenote en moeder van een dochtertje. In haar keurige leven is geen plaats meer voor de drugs waar ze vroeger vrijelijk van genoot. Benicio Del Toro ten slotte is in zijn rol van Jack Jordan een ex-gedetineerde en voormalig alcoholicus, die sinds zijn vrijlating beseft dat het leven aan de hand van Jezus een stuk makkelijker is dan wanneer je er alleen voorstaat. De toeschouwer weet dat het slechts een kwestie van tijd is tot de wegen van de personages elkaar zullen kruisen. De drie acteurs zijn een genoegen om naar te kijken. Del Toro heeft zich de laatste jaren in sneltreinvaart ontwikkeld. Hij is aanwezig op de vanzelfsprekende manier die het kenmerk is van de onvervalste superster. Je kunt je niet voorstellen dat hij een handvol fims terug nog een onbeduidende b-acteur was, van wie het maar de vraag was of hij ooit uit de anonimiteit zou treden. 21 Grams (de titel staat voor het gewichtsverlies nadat een persoon is overleden) is een prachtige film van een van de beste regisseurs van de nieuwe generatie en met drie topacteurs – we zouden het slechter kunnen treffen.
En wat vinden mijn collega-recensenten? Precies, ook nu weer kunnen ze hun kiezen niet op elkaar houden. Pauline Kleijer van de Volkskrant en Bas Blokker van NRC-Handelsblad zijn zo attent, uit te leggen waar de film over gaat. Ze zetten heden, verleden en toekomst in de juiste volgorde, waarschijnlijk met dank aan de samenstellers van de persmap. Het is toch niet te geloven! Iñárritu heeft maanden zitten knippen en plakken tot hij sterretjes zag, maar wél de film had gemaakt die hem voor ogen stond. En dan komen een paar ‘critici’ ons uitleggen wat we te zien krijgen als we de stukjes meteen goedleggen! Dat is weer een zorg minder!! Die Kleijer en Blokker kunnen maar beter oppassen dat ze me niet in een donker steegje tegenkomen. In lijn met mijn recensentschap zal ik de afloop van die scène niet verklappen.

© 2004 Hans Knegtmans meer Hans Knegtmans - meer "Naar de film" -
Vermaak en Genot > Naar de film
Hoe vertel ik het de kijkers? Hans Knegtmans
0113 Hoe vertel ik ...Van een film die ik nog moet zien, wil ik alleen de hoogstnoodzakelijke dingen weten. Wie hem geregisseerd heeft, welke acteurs erin meedoen. De namen van de scenarist en de cameraman, land van herkomst, jaar van uitbreng, eventuele prijzen op festivals en nog zo wat. Het verhaal kan wat mij betreft in een paar woorden verteld worden. “Gangster - Lee Marvin - eist na het uitzitten van zijn gevangenisstraf de 93.000 dollar op die de maffia hem schuldig is” (Point Blank). “Café-eigenaar Rick - Humphrey Bogart - ontmoet tijdens WOII in bezet gebied zijn ex-geliefde die inmiddels getrouwd is” (Casablanca). Ongetwijfeld gaan ze in de film wat dieper op de zaak in en zijn er interessante plotwendingen, maar ik heb geen filmcriticus nodig om mij dat te verklappen. Het is als met een samenvatting van een voetbalwedstrijd op de tv. Ik wil niet tevoren de uitslag horen, en al helemaal niet wie er in welke minuut gescoord heeft, of wanneer en voor wie de scheidsrechter een gele of  rode kaart getrokken heeft. Daarbij vind ik het wel informatief als de filmrecensent (anders dan bij de sportverslaggever) zijn stukje voorziet van  kort evaluatief commentaar. “Imponerende gangsterrol van Robert Duvall.” “De intrige is zo gekunsteld dat het lijkt alsof de acteurs er zelf ook niet in geloven.”
De meeste recensenten blijken daar – althans in Nederland – heel anders over te denken. Neem onlangs de film Lost in Translation. De intrige is zoals altijd samen te vatten zonder ook maar iets van de kijkspanning weg te nemen. Bijvoorbeeld zo: “Oudere acteur (Bill Murray) en een jonge vrouw (Scarlett Johansson) die met een flashy fotograaf is getrouwd, ontmoeten elkaar in Tokio. Beiden lopen een beetje met hun ziel onder de arm –  de vrouw van Bill zit thuis, de man van Scarlett is constant aan het werk –  en  zijn daardoor meer in elkaar geïnteresseerd dan ze in andere omstandigheden geweest zouden zijn.” Zeg nu zelf, daar doet de recensent niemand kwaad mee. Hij laat aan de kijker over om te ontdekken wat Bill en Scarlett in het verre Tokio wél uitvreten en wat niet. Hoe pakt de kennismaking uit? Raakt een van de twee verliefd? Misschien wel allebei? Zo ja, geven ze dan aan hun gevoelens toe en bedriegen ze beiden hun respectieve partner? Zouden ze misschien zelfs overwegen die aan de kant te schuiven omwille van hun nieuwe geluk? Misschien de een wel en de ander niet, met treurnis en rampspoed als gevolg? Dit zijn maar enkele van de ontelbare mogelijkheden en de charme van film bestaat voor een groot deel uit het aflopen van het kronkelpad dat filmmaakster Sofia Coppola voor ons heeft uitgestippeld.
Vertel dat maar eens aan bijvoorbeeld Bianca Stigter van NRC-Handelsblad. Die ziet het als haar taak, in detail te bespreken welke keuzes Coppola maakte. Gelukkig had ik voordat ik de film ging zien alleen de eerste en de laatste zin van de recensie gelezen. Die zijn vrijwel altijd onschuldig: de eerste zin zegt iets globaals over verhaal, hoofdrolspeler of regisseur, en in de laatste zin verzucht de recensent dat het hem meeviel of tegen, of dat hij hoopt dat we nog veel van deze regisseur of acteur zullen horen. Maar daartussenin, zo bleek achteraf, gaf Stigter alle plotwendingen prijs die mij enkele uren daarvoor geamuseerd en soms ontroerd hadden. Waarom denkt ze dat de lezer behoefte heeft aan haar invuloefening? Waarom neemt ze aan dat ze over de ontknoping van Memento haar mond moet houden (dat hoop ik tenminste), terwijl ze anderzijds meent dat ze, zodra de spanning voortkomt uit andere elementen dan misdaad of horror, er lustig op los kan kwetteren? Het moet gebrek aan empathie zijn, of een afwijkende opvatting van wat een film interessant maakt. In het slechtste geval misbruikt de recensente de intrige om er haar filmische eruditie en inzichten aan op te kunnen hangen. Overigens praat niet alleen Bianca Stigter haar mond voorbij. Ook de recensenten Ronald Rovers (De Filmkrant) en Petra van der Ree (Dagblad van het Noorden) zadelen de kijker op met onthullingen waar hij niet om gevraagd heeft.
Toen ik laatst 21 Grams bezocht, was ik nagenoeg helemaal vergeten waar deze over zou gaan. Op het Filmfestival Rotterdam had ik de film willens en weten laten schieten, (omdat hij al in het Nederlands ondertiteld was – zie nummer 1/6 van dit magazine). Waarschijnlijk was ik minder goed geïnformeerd dan mijn medebezoekers toen ik het Haagse theater Babylon betrad. Ik kende de acteurs – Sean Penn, Benicio Del Toro en Naomi Watts – maar dat was het wel zo’n beetje. Vaag stond me voor de geest dat de titel verwees naar drugshandel of –gebruik. Dat bleek later niet zo te zijn. Het duurde zeker een half uur voor ik begreep waar de film wél over ging. Dit lag niet aan mij. De Mexicaanse regisseur Alejandro González Iñárritu – dezelfde die in 2000 debuteerde met het prachtig rauwe Amores Perros, bedacht ik pas na afloop – bedient zich naar hartelust van flashbacks en flash forwards. Omdat de film aanvankelijk bestaat uit losse vertellijnen moet de kijker behoorlijk opletten, wil hij structuur kunnen ontdekken in de ogenschijnlijk willekeurig gekozen fragmenten. Ik was blij dat ik niet zwaar getafeld had en geen alcohol had gebruikt, anders was ik zeker de draad kwijtgeraakt. Mensen hebben geleerd, de volgorde waarin gebeurtenissen worden verteld zonder nadenken als chronologisch te interpreteren, zelfs als ze weten dat dat niet juist is. Daarom lukte het een paar jaar terug vrijwel niemand, de kunstige – maar ook gekunstelde – film Memento van Christopher Nolan waarin het verhaal in omgekeerde volgorde wordt verteld, in één keer te begrijpen. Je kunt jezelf duizend keer voorhouden dat wat er nu komt al eerder gebeurd is, maar dat leidt tot niets. Diepgewortelde gewoonten zet je niet overboord door jezelf een  tegennatuurlijke kijkinstructie te geven. Iñárritu voelt beter dan zijn collega Nolan aan hoever hij kan gaan met zijn sprongetjes in de tijd. Niet alleen is daardoor het verhaal beter te volgen dan Memento, ook krijgt de toeschouwer niet het ongemakkelijke gevoel dat hij getuige is van een wel knap maar niet bijzonder relevant kunstje. Integendeel, door de extra inspanning blijft de kijker waarschijnlijk beter bij de les dan wanneer de regisseur zijn verhaal chronologisch zou opdienen.
Sean Penn speelt de rol van Paul Rivers, een gelukkig getrouwde wiskundige die vanwege een hartafwijking nog maar kort te leven heeft, tenzij hij een harttransplantatie kan krijgen. Naomi Watts (bekend van Mulholland Drive) is Christina Peck, liefhebbende echtgenote en moeder van een dochtertje. In haar keurige leven is geen plaats meer voor de drugs waar ze vroeger vrijelijk van genoot. Benicio Del Toro ten slotte is in zijn rol van Jack Jordan een ex-gedetineerde en voormalig alcoholicus, die sinds zijn vrijlating beseft dat het leven aan de hand van Jezus een stuk makkelijker is dan wanneer je er alleen voorstaat. De toeschouwer weet dat het slechts een kwestie van tijd is tot de wegen van de personages elkaar zullen kruisen. De drie acteurs zijn een genoegen om naar te kijken. Del Toro heeft zich de laatste jaren in sneltreinvaart ontwikkeld. Hij is aanwezig op de vanzelfsprekende manier die het kenmerk is van de onvervalste superster. Je kunt je niet voorstellen dat hij een handvol fims terug nog een onbeduidende b-acteur was, van wie het maar de vraag was of hij ooit uit de anonimiteit zou treden. 21 Grams (de titel staat voor het gewichtsverlies nadat een persoon is overleden) is een prachtige film van een van de beste regisseurs van de nieuwe generatie en met drie topacteurs – we zouden het slechter kunnen treffen.
En wat vinden mijn collega-recensenten? Precies, ook nu weer kunnen ze hun kiezen niet op elkaar houden. Pauline Kleijer van de Volkskrant en Bas Blokker van NRC-Handelsblad zijn zo attent, uit te leggen waar de film over gaat. Ze zetten heden, verleden en toekomst in de juiste volgorde, waarschijnlijk met dank aan de samenstellers van de persmap. Het is toch niet te geloven! Iñárritu heeft maanden zitten knippen en plakken tot hij sterretjes zag, maar wél de film had gemaakt die hem voor ogen stond. En dan komen een paar ‘critici’ ons uitleggen wat we te zien krijgen als we de stukjes meteen goedleggen! Dat is weer een zorg minder!! Die Kleijer en Blokker kunnen maar beter oppassen dat ze me niet in een donker steegje tegenkomen. In lijn met mijn recensentschap zal ik de afloop van die scène niet verklappen.
© 2004 Hans Knegtmans
powered by CJ2