Natuurlijk ken ik de filmpjes van Frans Bromet al sinds jaar en dag. Ik reken mezelf tot zijn meer gematigde fans. Maar het heeft wel jaren geduurd eer ik me over de aversie tegen zijn neuzelende stem had heen gezet. Omdat zijn nieuwe film Alles van waarde me enigszins tobberig had gemaakt (wat vond ik er nu eigenlijk van en waarom?) heb ik eerst een aantal interviewfragmenten uit zijn vermaarde serie Buren bekeken. Tegenwoordig staat immers alles op internet, dus een kind doet de was.

Een man zit lusteloos op de bank met een vol glas bier (?) in de hand. ‘Dus u heeft problemen met uw buurman,’ neuzelt Bromet die zowel interviewer als cameraman is. ‘Dat kun je wel zeggen, ja,’ antwoordt de man met tegenzin. Na doorvragen vertelt hij dat het al de eerste dag begon, ‘met de kat’. Omdat Bromets klanten geen geoefende sprekers zijn, springen ze van de hak op de tak. Even later horen we dat de man een hobby heeft, namelijk saxofoon spelen, ‘maar die ligt nu even bij de pianostemmer’. Bromet – en de kijker met hem – begrijpt dat laatste niet en de uitleg is niet erg verhelderend.

De interviewer gooit het over een andere boeg. ‘Maar wat was het nou met die kat?’ Dat is Bromet. Met groot gemak volgt hij de verteller in de obscure zijpaden die deze inslaat, maar een deel van zijn hersens blijft gericht op de grote lijn, in dit geval de kat, die over een balkonrand naar de buurman is gelopen.

Pas bij het zien van ‘Alles van waarde’ besefte ik dat de geïnterviewde in een even complexe als ongewone positie verkeert, namelijk tegenover een man die twee belangrijke personages in zich verenigt: ondervrager en filmer tegelijk. Dat is behoorlijk indrukwekkend. En het maakt de Rogeriaanse ondervraagtechniek – het ‘spiegelen’ van het antwoord – extra effectief. De kijker mag dan de spiegeling – ‘en u vindt dat vervelend’ – dommig en irritant vinden, de ondervraagde geniet van zo veel begrip.

Deze solidariteit met de geïnterviewde vormt het cruciale verschil met bijvoorbeeld De rijdende rechter. Die is er niet om een luisterend oor te bieden, maar moet oordelen wie van twee partijen in welke mate over de schreef is gegaan, en welke consequentie dit voor hem heeft. Bij Buren toont Bromet begrip voor beide partijen, die daardoor allebei menen dat hij aan hun kant staat. Opmerkelijk, want als zijn klanten eerdere afleveringen hebben bekeken, kunnen ze weten dat hij een allemansvriend is.

Alles van waarde is persoonlijker en tevens ambitieuzer van opzet. Bromet is boos. Boos op managers, die de leefbaarheid van de samenleving naar de verdommenis helpen. Hoe doen ze dat? Door hun eenzijdige gerichtheid op efficiëntie, waarbij de belangrijkste techniek die van schaalvergroting is. Om zijn theorie kracht bij te zetten, interviewt hij een aantal personen die in hun beroep te maken krijgt met schaalvergroting, besluiten van managers, of beide. Zo loopt hij in de zorgsector aan tegen een ‘nieuwe’ visie op de zorgverlening. Deze kan onderscheiden worden in een aantal producten. Dat zijn handelingen die de verpleegkundige verricht tijdens haar bezoek aan patiënt. Voor elke productleverantie is een precieze tijdsduur vastgesteld die zij niet mag overschrijden. Zo is het denkbaar dat aan het wassen van iemand met een dwarslaesie (product 83, ik zeg maar wat) een maximumtijd van 13.5 minuten mag worden besteed.

Bromet filmt het bezoek van een verpleegkundige aan een MS-patiënt. Hij vraagt haar welke producten zij aan deze man levert, en hoeveel tijd het mag kosten. Ze spelen zichtbaar onder één hoedje, en de kijker verwerkt hoofdschuddend de starheid en ontmenselijking van dit systeem.

Niet altijd heeft Bromet zo zichtbaar gelijk. Zo komt hij in gesprek met de directeur van de nieuwe Leidse ROC-scholengemeenschap, naast het NS-station Leiden Lammenschans. Tijdens de bouw vroeg ik me steeds af of dit een bankgebouw moest worden of een parkeergarage. Nu weet ik het antwoord. De filmmaker krijgt weinig vat op de directeur, een Nijenrode-type met een joyeuze Plasterkhoed op zijn halflange haar. Behalve met de vaststelling dat het gebouw ‘helemaal niet op een school lijkt’ (duh), scoort Bromet slechts door de man er bij herhaling op te betrappen dat hij de kosten van het gebouw niet kent (64 miljoen euro, leren we ten slotte van iemand op een receptie die wel op de hoogte is). Natuurlijk is zo’n bedrag geen kattenpis, maar is het buitenproportioneel? Bromet suggereert van wel.

Op zulke momenten besef je dat de maker niet zo gek veel research in zijn werk heeft gestoken. Zijn Amerikaanse collega Michael Moore is een minstens zo tendentieuze stemmingsmaker, maar die heeft ten minste vele getallen verzameld – selectief, maar dat doet elke onderzoeker – om zijn gelijk te halen.

Of dat nu nodig was of niet, Bromet gebruikt de film ook om zijn dochter aan het publiek te tonen, op zo’n manier dat duidelijk wordt dat zij anders over deze onderwerpen denkt dan vader. De sympathieke Laura is namens Groen Links gemeenteraadslid in Waterland (de Brometjes wonen in Ilpendam), en wordt tijdens de opnamen aangenomen als Groen Links-fractiemedewerker in de Tweede Kamer.

Volgens haar is zij een optimist en daarmee het tegendeel van haar vader. Dat lijkt me de spijker op de kop.

Los van deze constatering ruziën de twee goedmoedig over uiteenlopende zaken. Vader ridiculiseert de leus op de bus van Groen Links, ‘Klaar voor de toekomst.’ (‘Wat zou jij dan voor leus willen?’ ‘Nou, weg met de managers of zoiets.’) Laura bekritiseert Frans’ passieve politieke opstelling. Hij klaagt wel, maar heeft hij zelf ooit een poot uitgestoken? Vader bekent schuld.

Deze meningsverschillen en kritiekpunten worden veelal uitgevochten in een invalidenautootje (zo een zonder nummerbord maar wel met het bord 45km, waarmee je andere weggebruikers tot mededogen of razernij brengt), waarmee ze zich verplaatsen in de regio Ilpendam. Voor verre reizen, zoals naar Den Haag, nemen ze de trein. Tweede klas.

Alles van waarde is een innemend familiedocument. Maar voor Bromet in topvorm moet je bij het eerdere TV-werk zijn: Buren, De verbouwing en De nalatenschap. Google wijst de weg.