Maar weinig Nederlandse bioscoopgangers zullen zich The Magdalene Sisters uit 2002 herinneren. Vier jonge vrouwen worden ‘heropgevoed’ in een gesticht dat gerund wordt door sadistische nonnen. Regisseur Peter Mullan mocht dan de ene prijs na de andere in de wacht slepen – vooral in het alternatieve circuit – , het commerciële succes van de film was zeer bescheiden. Geen wonder: ongezellige thematiek, weinig glamour, geen actrices met klinkende namen. Mullans nieuwe productie Neds zal het al niet beter vergaan in de bioscopen. Uitgebracht in zes filmtheaters, nou, dan weet je het wel.

Aan het eind van het schooljaar krijgt op zijn basisschool John McGill de prijs voor beste leerling van de zesde klas. Fijn! Nu wordt hij op de middelbare school vast in de beste klas ingedeeld. Want zo deden ze dat in het Schotland van 1973. Per scholengemeenschap werden de parallelklassen samengesteld in volgorde van de vermeende capaciteiten van de leerlingen. En natuurlijk ook in volgorde van sociaaleconomische achtergrond, al gaf de schoolleiding daar liever geen ruchtbaarheid aan.

Daardoor belandt John slechts in de op één na beste klas. Naïef als hij dan nog is, vraagt hij meteen een gesprek aan met de directeur. Die legt hem uit dat aan het eind van het trimester van iedere klas de twee beste leerlingen worden overgeplaatst naar een betere klas, waaruit dan de twee slechtsten degraderen. Als in een voetbalcompetitie. Dus hij kan maar beter inbinden en zorgen dat hij goede cijfers haalt.

Als enkele maanden later de promotie een feit is, slaakt de optimistische kijker een zucht van verlichting. Dat gaat de goede kant op! Hij had beter moeten weten. Op de dag dat hij zijn prijs in ontvangst nam, werd John al bedreigd door een leerling van zijn toekomstige school. Die sukkel besefte niet dat hij van doen had met het jongere broertje van de alom gevreesde Benny McGill, inmiddels van school gestuurd na herhaalde geweldpleging. In een van de vele grandioze scènes die de film rijk is, tuigen Benny en een vriend Johns bedreiger af, terwijl hij zelf door het raam het bloederige tafereel gadeslaat. Mm. Misschien heeft de modelleerling ook zijn minder prettige kanten?

Dat kun je wel zeggen, ja. Hij raakt bevriend met een jongen uit de betere kringen. Schat van een jongen, met een indrukwekkende verzameling hardrockplaten en zelfs een koptelefoon. Maar zijn moeder heeft het niet zo op achterbuurtkinderen. Bij zijn volgende bezoek geeft ze John te verstaan dat hij niet meer welkom is.

Op school gaat het bergafwaarts. Tijdens Latijn veinst hij de vertaling van een simpele Latijnse tekst niet te kennen. Alleen maar om de leraar te treiteren, die hem eerder op een ludieke manier maar goed bedoeld in het zonnetje had gezet voor een foutloos proefwerk.

Dan is het hek van de dam. John neemt met een goed gemikte vuurwerkbom wraak op de moeder van het hardrockvriendje. Ook sluit hij zich bij een jeugdbende aan, waarin hij zich door zijn brutaliteit en fysieke kracht al gauw een toppositie in de hiërarchie verwerft. In de strijd tegen de vele andere gangs neemt hij als vanzelfsprekend het voortouw.

Vergeleken met andere verfilmers van de Britse onderklasse gaat Mullan er hard tegenaan. Daarbij trapt hij geen enkele keer in de valkuil Johns voortschrijdende verloedering gemakzuchtig toe te schrijven aan de usual suspects in dit genre: ontoereikende behuizing, werkloosheid, armoede en gebrek aan elementaire sociale voorzieningen. Zeker, hij belicht in detail het rigide onderwijsstelsel, waar op voorhand de gegarandeerde kneuzen worden toegewezen aan incompetente leraren die vruchteloos proberen de klassikale chaos binnen de perken te houden. Maar dit verklaart nog niet hoe een aardige, leergierige jongen in een paar jaar verandert in een sadistische vechtersbaas.

Gelukkig kun je Mullan nooit betrappen op een opgestoken wijsvingertje. Met name de onderwijzers gaan een ruwe grap niet uit de weg, en de regisseur heeft een aantal filmische hoogstandjes in petto. Zelf neemt hij de rol van Johns vader voor zijn rekening die elke nacht lamlazarus thuiskomt en zijn vrouw luidruchtig haar bed uit commandeert. Het wachten is op het moment dat John genoeg heeft van zijn kolderieke tirannie.

Mullan maakt meesterlijk gebruik van wat in de psychologie het primacy effect wordt genoemd: de kijker die vanaf het begin partij voor John kiest (en dat is vrijwel iedereen), slaagt er maar niet in, dit oordeel volledig te herzien. Steeds wanneer we John willen afschrijven, toont de regisseur weer zijn menselijke kant die we bijna vergeten waren. Tot en met de magisch-realistische slotscène die, hoe opzettelijk nepachtig ook, de hoop levend houdt dat John nog een nieuwe kans zal krijgen.

Het spel van achtereenvolgens Gregg Forrest als de jonge en Connor McCarron als de adolescente John is een toonbeeld van natuurlijk acteren. Eén waarschuwing: zonder ondertiteling is 80% van de dialogen niet te verstaan. Dus wie in een Angelsaksische bioscoop zijn slag denkt te kunnen slaan komt bedrogen uit.