archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 9
Jaargang 15
1 maart 2018
Beschouwingen > In de polder delen printen terug
De teloorgang van de PvdA * Paul Bordewijk

1509BS PvdAstruikel1Bij het onderwerp tegenslagen en meevallers moet ik toch vooral denken aan de Partij van de Arbeid, de partij waar ik al meer dan vijftig jaar lid van ben. Niet altijd tot mijn vreugde overigens, maar dat geldt voor meer mensen. Bekend is het verhaal van een sollicitant op een stageplaats bij de WBS, die gevraagd werd of hij lid was van de partij. ‘Nee’, was het antwoord, ‘maar ik ben wel sympathisant’. Tot zijn verbazing kreeg hij daar als reactie op: ‘Laat dat nou bij ons net omgekeerd zijn’.

De PvdA heeft in de loop van zijn meer dan zeventigjarige geschiedenis electorale triomfen gevierd, maar ook grote nederlagen geleden. De beste verkiezingsuitslag was die van 1977, toen de partij 53 zetels kreeg, een resultaat dat in 1986 met 52 zetels nog bijna geëvenaard werd. Daarna ging het bergafwaarts, weliswaar met pieken en dalen, maar de pieken werden steeds lager en de dalen steeds dieper.

Nu heeft de PvdA nog maar 9 zetels over, na een piek in 2012 met 38 zetels. Die uitslag van 2012 was duidelijk een meevaller. Drie weken eerder stond de PvdA in de polls nog op 15 zetels en was de SP de grootste met 37 zetels. De echte uitslag was zo ongeveer het omgekeerde, een ontwikkeling die in de polls ook duidelijk zichtbaar was. Polls zijn veel betrouwbaarder dan politici die op verlies staan suggereren.

De SP verloor omdat lijsttrekker Roemer terug moest komen op zijn te stoutmoedige uitspraak dat Nederland de Europese drieprocentnorm maar moest negeren en omdat hij niet op kon tegen de leugens van Rutte in het debat. Samsom kon dat wel en werd daarmee in drie weken de held van links Nederland. Dat zou echter niet lang duren. Snel na de vorming van de coalitie met de VVD ging de partij dalen in de polls, om uiteindelijk bij de Kamerverkiezingen op 9 zetels uit te komen, na rampzalige verkiezingen voor de gemeenteraden, Provinciale Staten en het Europees parlement.

Zo’n terugval is nog nooit vertoond in de politiek. Toch hadden de PvdA-kamerleden het gevoel dat ze een heel goed beleid hadden gesteund. Ze werden daarin ook gesteund door journalisten van de NRC en de Volkskrant. Maar misschien was dat juist het probleem. In De Neergang van de PvdA interviewde Wilco Boom negentien PvdA-prominenten over de nederlaag. Het interessantste daarin is het interview met Diederik Samsom. Die zegt onder meer:

‘Het jaar 2012 was in elk geval voor mij persoonlijk het product van tien jaar wanbeleid. Tien jaar lang, eigenlijk vanaf de opkomst van Fortuyn […] heeft Nederland zich uit politiek zelfbehoud klemgezet met een beleid van pappen en nathouden. Ik heb herhaaldelijk gezegd dat historici vernietigend gaan oordelen over politici uit de eerste tien jaar van deze eeuw. En dat ik daar als politicus van die periode alleen maar1509BS Neergang mee kan leven wanneer ik de volgende tien jaar besteed om dat weer goed te maken.’

Dat is nogal wat. De voormalige leider van de PvdA zegt hier dat zijn partij meewerkte aan de afbraak van de verzorgingsstaat, niet omdat de VVD dat wilde of omdat er bezuinigd moest worden, maar omdat hij zelf vond dat de zaak uit de hand was gelopen, en dat daar veel te lang niets aan was gedaan.

Nu is dat laatste niet waar. In feite zien we dat vanaf het eerste kabinet Lubbers het mes wordt gezet in allerlei voorzieningen. Ook onder Balkenende is dat gebeurd, zoals de afschaffing van de VUT en het verschuiven van de AOW-leeftijd. Maar dat was geen PvdA-beleid: de PvdA nam deel aan de grote demonstratie van 2 oktober 2004 tegen de manier waarop het kabinet de VUT wilde afschaffen en Balkende IV werd het eens over verhoging van de AOW-leeftijd om de bizarre reden dat geen van de coalitiepartijen dat in zijn verkiezingsprogramma had staan.

Na die tijd heeft zich kennelijk bij Samsom een soort bekering voorgedaan. Dat is op zichzelf niet laakbaar. Ook Bolkestein en Zalm waren ooit lid van de PvdA, maar werden lid van de VVD toen ze constateerden dat ze het meer met die partij eens waren dan met de PvdA. Noodzakelijk is dat overigens niet: Karel van ’t Reve heeft ooit gezegd dat hij het op alle punten waar de PvdA en de VVD van mening verschilden het eens was met de VVD, maar hij ging daar niet op stemmen, want ‘hij hoorde niet bij die mensen’. Ook dat is een legitieme afweging, maar je moet je wel afvragen of je dan ook de meest geschikte leider van de PvdA bent.

Dat wil niet zeggen dat iemand met meer geloof in de verzorgingsstaat het er veel beter afgebracht zou hebben. Kiezers die in drie weken gewonnen zijn, zijn ook weer snel weg. Juist door het goede resultaat van 2012 was het wel haast noodzakelijk dat de PvdA ging samenwerken met de VVD en deelname aan een kabinet dat niet geleid wordt door een PvdA-lid heeft de PvdA altijd verlies opgeleverd. In die zin was de tegenslag van 2017 al in de meevaller van 2012 besloten.

Maar iemand die voor zichzelf meer afstand nam tot het kabinetsbeleid had zich wel eerder de vraag gesteld of dit zo door moest gaan. Toen de PvdA in 2010 uit het kabinet Balkenende stapte, steeg de partij in de peilingen van 16 naar 24. Daarmee had een derde van de PvdA-raadsleden die in 2010 gekozen werden, zijn positie te danken aan deze kabinetscrisis. Maar Samsom was wars van zulk opportunisme en wilde de beker volledig leeg drinken, zonder zich te realiseren dat de potentiële kiezers van de PvdA veel meer waarde hechtten aan de verzorgingsstaat dan hij. En zo werd de PvdA tot een 'single-digit' partij. Maar wel de grootste van de ‘single-digit’ partijen, dat wel.

------
Het plaatje is van Henk Klaren


© 2018 Paul Bordewijk meer Paul Bordewijk - meer "In de polder" -
Beschouwingen > In de polder
De teloorgang van de PvdA * Paul Bordewijk
1509BS PvdAstruikel1Bij het onderwerp tegenslagen en meevallers moet ik toch vooral denken aan de Partij van de Arbeid, de partij waar ik al meer dan vijftig jaar lid van ben. Niet altijd tot mijn vreugde overigens, maar dat geldt voor meer mensen. Bekend is het verhaal van een sollicitant op een stageplaats bij de WBS, die gevraagd werd of hij lid was van de partij. ‘Nee’, was het antwoord, ‘maar ik ben wel sympathisant’. Tot zijn verbazing kreeg hij daar als reactie op: ‘Laat dat nou bij ons net omgekeerd zijn’.

De PvdA heeft in de loop van zijn meer dan zeventigjarige geschiedenis electorale triomfen gevierd, maar ook grote nederlagen geleden. De beste verkiezingsuitslag was die van 1977, toen de partij 53 zetels kreeg, een resultaat dat in 1986 met 52 zetels nog bijna geëvenaard werd. Daarna ging het bergafwaarts, weliswaar met pieken en dalen, maar de pieken werden steeds lager en de dalen steeds dieper.

Nu heeft de PvdA nog maar 9 zetels over, na een piek in 2012 met 38 zetels. Die uitslag van 2012 was duidelijk een meevaller. Drie weken eerder stond de PvdA in de polls nog op 15 zetels en was de SP de grootste met 37 zetels. De echte uitslag was zo ongeveer het omgekeerde, een ontwikkeling die in de polls ook duidelijk zichtbaar was. Polls zijn veel betrouwbaarder dan politici die op verlies staan suggereren.

De SP verloor omdat lijsttrekker Roemer terug moest komen op zijn te stoutmoedige uitspraak dat Nederland de Europese drieprocentnorm maar moest negeren en omdat hij niet op kon tegen de leugens van Rutte in het debat. Samsom kon dat wel en werd daarmee in drie weken de held van links Nederland. Dat zou echter niet lang duren. Snel na de vorming van de coalitie met de VVD ging de partij dalen in de polls, om uiteindelijk bij de Kamerverkiezingen op 9 zetels uit te komen, na rampzalige verkiezingen voor de gemeenteraden, Provinciale Staten en het Europees parlement.

Zo’n terugval is nog nooit vertoond in de politiek. Toch hadden de PvdA-kamerleden het gevoel dat ze een heel goed beleid hadden gesteund. Ze werden daarin ook gesteund door journalisten van de NRC en de Volkskrant. Maar misschien was dat juist het probleem. In De Neergang van de PvdA interviewde Wilco Boom negentien PvdA-prominenten over de nederlaag. Het interessantste daarin is het interview met Diederik Samsom. Die zegt onder meer:

‘Het jaar 2012 was in elk geval voor mij persoonlijk het product van tien jaar wanbeleid. Tien jaar lang, eigenlijk vanaf de opkomst van Fortuyn […] heeft Nederland zich uit politiek zelfbehoud klemgezet met een beleid van pappen en nathouden. Ik heb herhaaldelijk gezegd dat historici vernietigend gaan oordelen over politici uit de eerste tien jaar van deze eeuw. En dat ik daar als politicus van die periode alleen maar1509BS Neergang mee kan leven wanneer ik de volgende tien jaar besteed om dat weer goed te maken.’

Dat is nogal wat. De voormalige leider van de PvdA zegt hier dat zijn partij meewerkte aan de afbraak van de verzorgingsstaat, niet omdat de VVD dat wilde of omdat er bezuinigd moest worden, maar omdat hij zelf vond dat de zaak uit de hand was gelopen, en dat daar veel te lang niets aan was gedaan.

Nu is dat laatste niet waar. In feite zien we dat vanaf het eerste kabinet Lubbers het mes wordt gezet in allerlei voorzieningen. Ook onder Balkenende is dat gebeurd, zoals de afschaffing van de VUT en het verschuiven van de AOW-leeftijd. Maar dat was geen PvdA-beleid: de PvdA nam deel aan de grote demonstratie van 2 oktober 2004 tegen de manier waarop het kabinet de VUT wilde afschaffen en Balkende IV werd het eens over verhoging van de AOW-leeftijd om de bizarre reden dat geen van de coalitiepartijen dat in zijn verkiezingsprogramma had staan.

Na die tijd heeft zich kennelijk bij Samsom een soort bekering voorgedaan. Dat is op zichzelf niet laakbaar. Ook Bolkestein en Zalm waren ooit lid van de PvdA, maar werden lid van de VVD toen ze constateerden dat ze het meer met die partij eens waren dan met de PvdA. Noodzakelijk is dat overigens niet: Karel van ’t Reve heeft ooit gezegd dat hij het op alle punten waar de PvdA en de VVD van mening verschilden het eens was met de VVD, maar hij ging daar niet op stemmen, want ‘hij hoorde niet bij die mensen’. Ook dat is een legitieme afweging, maar je moet je wel afvragen of je dan ook de meest geschikte leider van de PvdA bent.

Dat wil niet zeggen dat iemand met meer geloof in de verzorgingsstaat het er veel beter afgebracht zou hebben. Kiezers die in drie weken gewonnen zijn, zijn ook weer snel weg. Juist door het goede resultaat van 2012 was het wel haast noodzakelijk dat de PvdA ging samenwerken met de VVD en deelname aan een kabinet dat niet geleid wordt door een PvdA-lid heeft de PvdA altijd verlies opgeleverd. In die zin was de tegenslag van 2017 al in de meevaller van 2012 besloten.

Maar iemand die voor zichzelf meer afstand nam tot het kabinetsbeleid had zich wel eerder de vraag gesteld of dit zo door moest gaan. Toen de PvdA in 2010 uit het kabinet Balkenende stapte, steeg de partij in de peilingen van 16 naar 24. Daarmee had een derde van de PvdA-raadsleden die in 2010 gekozen werden, zijn positie te danken aan deze kabinetscrisis. Maar Samsom was wars van zulk opportunisme en wilde de beker volledig leeg drinken, zonder zich te realiseren dat de potentiële kiezers van de PvdA veel meer waarde hechtten aan de verzorgingsstaat dan hij. En zo werd de PvdA tot een 'single-digit' partij. Maar wel de grootste van de ‘single-digit’ partijen, dat wel.

------
Het plaatje is van Henk Klaren
© 2018 Paul Bordewijk
powered by CJ2