 |
|
|
|
|
 |
 |
archiefvorig nr.lopend nr. |
 |
|
 |
 |
Nummer 19 Jaargang 11 11 september 2014 |
 |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
 |
|
 |
|||||||||||||||||||||||||||
| Beschouwingen > In de polder | ||||
| Het kampioenschap empathie | Carlo van Praag | |||
 Wij torsen allemaal ons verdriet. Dat hoort bij het bestaan. Als je bij de medemens maar op de juiste knop drukt komt het naar buiten. Ik vorm geen uitzondering. Ik zit vol met dergelijke knoppen. Vooral sob stories over afscheid en dood, hoe banaal ook, brengen de waterlanders bij mij tevoorschijn. In de donkere filmzaal is dat geen probleem, maar thuis voor de televisie in gezelschap van medekijkers, is het gênant. Dat vind ik zelf tenminste.Deze gêne is echter uit de tijd. De mensen zijn dol op emotie. De geharde veteraan die dienst heeft gedaan in een conflictgebied, de kroegbaas die vertelt over zijn in de eerste wereldoorlog gesneuvelde overgrootvader, de dierenarts die een schildpad uit zijn lijden heeft moeten verlossen, ze schieten allemaal vol, tenminste op de televisie. De interviewer moedigt ze aan. ‘Dit is zwaar voor u hè’ ‘Wilt u een glaasje water?’ ‘Nee, nee, het gaat al weer’, is het moedige antwoord. Het gaat natuurlijk niet om het conflictgebied, de overgrootvader of de schildpad, maar om het door de zender en door de kijkers gewenste drama, waarin de getroffene zich sportief laat opnemen, daarbij geholpen door zijn of haar eigen verdriet, dat niets met conflicthaarden, overgrootvaders of schildpadden heeft uit te staan, maar eerder met jeugdtrauma’s, huwelijksproblemen, gemiste kansen en kinderen die aan de drugs zijn geraakt. Het is in een passende entourage en onder enige sociale druk geen probleem om een snik door de stem te vlechten. Het is zelfs moeilijk eraan te ontkomen. Veel mensen, waaronder de geharde veteranen, schiet het brok in de keel zonder enige intentie hunnerzijds. Zij zijn een willoze prooi van de emotiejagers. Emotie wordt niet alleen geperst uit de ervaringen van individuen, maar ook uit gebeurtenissen in de samenleving. Het woord emotioneel, dat eigenlijk staat voor een eigenschap van personen, wordt tegenwoordig meestal betrokken op situaties. ‘Dat was emotioneel voor u, niet waar’ daar waar een voorval hooguit emotionerend kan zijn. Mensen projecteren hun persoonlijke misère steeds vaker en steeds intenser op gebeurtenissen, waarbij zij in de verste verte niet persoonlijk betrokken zijn. Ik hoor in gedachten hun bitse reactie op deze uitspraak. ‘Of ik persoonlijk betrokken ben, maak ik zelf wel uit’. Maar ik houd vol. Een verongelukte Britse prinses kan eenvoudigweg niet hetzelfde verdriet veroorzaken als een persoonlijke tragedie. Een gestorven bekende leidt tot spontane emotie. Bij Lady Di is er door de buitenwereld een knop ingedrukt om de traanbuizen te activeren. En wie drukt er op de knop: de media. Ik noem niet toevallig het geval Diana. Het wordt algemeen beschouwd als een mijlpaal in de ontwikkeling van het geregisseerde rouwbeklag, waaraan de massa zich wellustig overgeeft. Theodore Dalrymple spreekt van ‘the Dianification’ van de samenleving en ‘something distinctly tinny or ersatz in the outpouring of grief - by people not connected to the tragedy’. De media, waaronder nu ook steeds meer de sociale media, verspreiden niet alleen het nieuws over rampzalige gebeurtenissen, maar leveren ook het model voor de verwerking daarvan. En ja, daar komt weer een stille tocht als eerbetoon aan wat voor slachtoffers dan ook. De rattenvanger van Hamelen maakt overuren. De maatschappelijke reactie is op haar buurt weer goed voor dagen of zelfs weken nieuws en dat verschijnsel heeft weer een aanzuigende werking op het rouwbetoon. Enige agressie jegens non-participanten is niet ongebruikelijk. Politici die tekortschieten in pathos gelden als koel en afstandelijk, ooit een deugd, nu een zonde. Zij verliezen punten. Het mechanisme speelt overigens niet alleen bij tragedies, maar ook bij vrolijke evenementen. En daar hebben we dan, naast het verborgen verdriet en de rol van de media de derde factor ter verklaring van een soms hysterische empathie. Een ramp is niet slechts tranentrekker, het is ook een evenement, zoals het wereldkampioenschap voetbal of een koningskroning. Je moet er zo dicht mogelijk met je neus bovenop en als dat niet kan, wil je toch bewijzen dat je erbij hoort, solidair bent, deel uitmaakt van de rouwende, boze of feestende collectiviteit. Je moet, kortom, opgenomen zijn. Wederom volgens Dalrymple is dat de compensatie voor de leegte van het moderne bestaan. En van de afnemende betekenis van groepsbindingen en het resulterende isolement van de enkeling, zou ik eraan willen toevoegen. U zult dit wel een cynische beschouwing vinden. Ik trek immers de zuiverheid van al die spontane emoties in twijfel en dat komt natuurlijk door mijn eigen gebrek aan empathie. In mijn onvermogen zelf emoties op te brengen, ridiculiseer ik die van anderen. Niet waar hoor! Ik ben zeker wèl emotioneel. Meer dan mij lief is! Maar ik heb de media er niet voor nodig. En lees nog even het volgende: Op dierenbegraafplaats De Aarde in Grashoek komt een monument voor de dieren die omkwamen bij de vliegramp met vlucht MH17 in Oekraïne. Het vliegtuig had waarschijnlijk rond de vijftien dieren aan boord: twee honden, papegaaien en duiven. Ontijdige aprilgrap? Nee, bericht uit de NRC van 22 augustus jl. Literatuur: Theodore Dalrymple: Outpourings of grief that hide an inner emptiness. In ‘The Telegraph’ van 20 augustus 2002. ------------------------------ De tekening is van Annemiek Meijer ------------------------------------ Carlo van Praags bundel: 'Heimwee naar het heden' kan besteld worden bij: www.eburon.nl |
||||
| © 2014 Carlo van Praag | ||||
|
|
|
||
|
powered by CJ2 | |||