archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 13
Jaargang 11
24 april 2014
Vermaak en Genot > Naar de film delen printen terug
83.000 liter water over Gods akker Willem Minderhout

1113VG NoahEen avondje bioscoop met je kinderen is altijd leuk. Ze wilden naar Noah. Ik was benieuwd wat ze daar van gemaakt hadden. Het bleek een uiterst merkwaardige film te zijn. Volgens De Telegraaf gebruikte regisseur Darren Aronofsky 83.000 liter water om de zondvloed na te bootsen. Dat klinkt spectaculair, maar dat is maar 83 kubieke meter en daar kun je slechts een klein zwembadje mee vullen. Daarmee is de film wel goed gekarakteriseerd: het lijkt meer dan het is, maar is daarom misschien juist interessant. Waarom maakt men zo’n film?

Het verhaal van Noach en de zondvloed neemt niet veel ruimte in in de Bijbel. Genesis 5 tot en met 10, waarbij je 5 en 10 best kunt overslaan. In tien minuutjes lees je alles over de lage dunk van de Heere van zijn schepselen en ‘dat de boosheid des mensen menigvuldig was op de aarde, en al het gedichtsel der gedachten zijns harten te allen dage alleenlijk boos was.’ De Heere was het zat en Hij zeide tot zichzelf: ‘Ik zal den mens, dien Ik geschapen heb, verdelgen van den aardbodem, van den mens tot het vee, tot het kruipend gedierte, en tot het gevogelte des hemels toe; want het berouwt Mij, dat Ik hen gemaakt heb.’ Nog afgezien van het theologische vraagstuk hoe een Almachtige en Alwetende toch zulk – in Zijn eigen ogen – broddelwerk had af kunnen leveren, ontbreekt in Genesis een heleboel context. Wat voor verschrikkelijke dingen deden al die schepselen? En waarom was Noach (ik zal me maar aan de Nederlandse spelling houden) een uitzondering?

Om een beetje onderhoudende film te maken moet je dus wel een en ander aan het verhaal toevoegen. Aronofsky maakte van de ‘slechte mensen’ een soort kannibalistische mijnbouwers. Blijkbaar stonden hem de beelden van Saruman en de Uruk Hai in ‘Lord of the Rings’ voor ogen, die de wouden vernietigden om er fabrieksmatig Orks te kweken en zwaarden te smeden. Om in het zelfde idioom te blijven verzon hij ook een soort Bijbelse Enten die Noach ter zijde staan. Tolkiens boomherders zijn bij Aronofsky na hun val versteende engelen geworden, met een motoriek als de Transformers die mijn zoon vroeger in elkaar knutselde.

En Noach zelf? De Bijbel vertelt niets over de redenen waarom Noach gered zou moeten worden. De Schepper zegt slechts: ‘want u heb Ik gezien rechtvaardig voor Mijn aangezicht in dit geslacht’. Anders dan in de Schrift wordt de Schepper niet sprekend opgevoerd in de film. Slechts in vage dromen doet Hij Zijn aanwezigheid gelden. Noach en zijn gezin weten als veganisten op een of andere manier hun kostje bij elkaar te scharrelen in een bar woestijnlandschap. Hun leven wordt constant bedreigd door de ‘slechte mensen’ die ze af en toe op hun speurtochten tegenkomen. Noachs vader zou zelfs door hen vermoord zijn. Ook dit staat in schril contrast met de Schrift, want Noachs vader ‘Lamech leefde, nadat hij Noach gewonnen had, vijfhonderd vijf en negentig jaren; en hij gewon zonen en dochteren. Zo waren al de dagen van Lamech zevenhonderd zeven en zeventig jaren; en hij stierf.’ Vergrijzing is heus niet iets van deze tijd!

Na de enigszins potsierlijke Tolkieniaanse aanloop gaat het, God zij dank, toch eindelijk flink regenen. Noach, zijn gezin en een ark vol beesten dobberen als laatste overlevenden over de oceaan. Nu krijgt de plot een enorme wending, want de film-Noach denkt dat het hun opdracht is om als laatste mensen de onschuldige fauna te redden en daarna uit te sterven wegens miscreatie. Mevrouw Noach is blijkbaar al door de overgang heen en het enige meisje aan boord, de vriendin van Seth, zou onvruchtbaar zijn als gevolg van een zware buikwond. Dit levert bij vlagen – dankzij het goede spel van Russel Crowe –  spannend drama op. Het meisje van Seth blijkt – dankzij ‘de zegen van Methusalem’ – ineens toch zwanger te zijn geworden van Seth. Noach dreigt de baby te doden als het een dochter is, omdat anders het uitsterven der mensheid in gevaar komt. Ook hier is geen enkele relatie met het Bijbelverhaal aanwezig. De Schepper richt in de Bijbel een Verbond op met Noach: ‘en gij zult in de ark gaan, gij, en uw zonen, en uw huisvrouw, en de vrouwen uwer zonen met u.’ De gramschap van Cham ten opzichte van zijn vader Noach wordt in de film veroorzaakt doordat Noach verzuimt zijn vriendin te redden.  

Is dat erg? Nee, ik denk het niet. De strijd tussen Noach, de verongelijkte vriendinloze Cham en de doodsbange jonge ouders Seth en Naameh leveren zonder twijfel het beste deel van de film op. Zelfs de Bijbel kan af en toe wel een schepje extra gebruiken. Ik vind het dan wel weer onbegrijpelijk dat het dramatische hoogtepunt in de Bijbelse versie in de film volledig plat wordt gemaakt. Als de Bijbelse Cham zijn vader, die nadat de wereld weer was opgedroogd de wijnbouw had uitgevonden, starnakel bezopen in zijn nakie ziet liggen wordt hij, nadat zijn vader weer ontnuchterd is, vervloekt. Noach zeide: ‘Vervloekt zij Kanaan (Chams zoon); een knecht der knechten zij hij zijn broederen!’ Deze passage heeft nog lang een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis, want Cham werd later gezien als de stamvader van de Afrikanen die op grond van deze vloek voorbestemd zouden zijn tot slavernij. In de film is deze scene verworden tot een ruzietje, waarna Cham als een soort backpacker de wijde wereld intrekt.  

Zoals u weet heeft het overleven van de familie Noach er niet toe geleid dat de mensheid sindsdien vredelievend en veganistisch door het leven gaat. De film gaat daar niet verder op in, maar de Here God is daar in zijn eigen Boek heel duidelijk over: ‘En uw vrees, en uw verschrikking zij over al het gedierte der aarde, en over al het gevogelte des hemels; in al wat zich op den aardbodem roert, en in alle vissen der zee; zij zijn in uw hand overgegeven. Al wat zich roert, dat levend is, zij u tot spijze; Ik heb het u al gegeven, gelijk het groene kruid.’ Dat was ongeveer de levensinstelling van die vreselijke mensen die Hij net verdelgd had. Waar die zondvloed nu eigenlijk voor nodig was blijft zo wat schimmig, al vaardigt God wel een verbod op bloedworst uit: ‘Doch het vlees met zijn ziel, dat is zijn bloed, zult gij niet eten.’ Ik ben echter dol op bloedworst en wat Karel van het Reve 'de ongelooflijke slechtheid van het Opperwezen' noemt, vind ik nu eenmaal juist het leuke van de Bijbel. De Tolkienisering enerzijds en de neiging om er achteraf een bepaalde vorm van rationaliteit in te leggen anderzijds staan mij tegen.

Mevrouw Noach, net zoals in het Boek der Boeken naamloos, speelt een wel heel passieve, meestal letterlijk nietszeggende, rol. Bij herlezing van de hoofdstukken over Noach in Genesis viel me op dat geen enkele vrouw met naam wordt genoemd, laat staan dat ze wat in te brengen had. Is de filmversie dan toch een voorzichtig manifestatie van Bijbels feminisme omdat de vriendinnen van Seth en Cham wel een naam hebben gekregen?

Multiculti is de film in ieder geval niet. De Joop weet te melden dat er voor Noah met opzet alleen blanke acteurs gecast zijn. 'We laten ras geen factor zijn omdat we met álle mensen te maken hebben’, zegt co-auteur Ari Handel. En wie kan er beter model staan voor ‘alle mensen’ dan de blanco blanken? Het echte probleem is natuurlijk dat als Cham zwart zou zijn geweest die hele ‘knecht der knechten’-discussie op zou spelen waar de Zwarte Piet-discussie bij verbleekt en als niet hij, maar Seth of Japhet zwart was geweest waren er vast een heleboel Christen-fundi’s uit hun dak gegaan. Met iemand als Morgan Freeman als Noach was het volgens mij geen slechtere film geworden. Als ras er niet toe doet, zouden blanke, of Aziatische kinderen ook geen probleem moeten zijn. Alle kleuren van de regenboog passen wel bij het Noach-verhaal.

Over regenbogen gesproken: aan het einde van de film had ik een spectaculaire uitsmijter verwacht: een oogverblindende hightech regenboog. ‘Het teken des verbonds, dat Ik opgericht heb tussen Mij en tussen alle vlees, dat op de aarde is’, om die climax in de woorden van de Heer te beschrijven. Er was geloof ik wel een soort schittering die een regenboog moest voorstellen, maar dat stelde niks voor en was voorbij voordat ik er erg in had. Net zoals de hele film, dus.

Kan ik nu de vraag beantwoorden waarom op dit moment zulke pseudo-Bijbelverfilmingen gemaakt worden? Tsja, dat had ik u toen ik met dit stukje begon beloofd, maar ik heb nog steeds geen idee. ‘Al sla je me dood’, zou Abel zeggen. Misschien alleen maar om ouders met kinderen een genoeglijke avond te bezorgen. Een moderne audiovisuele Kinderbijbel dus.



---------------------------------------
De tekening is van Elène Klaren
------------------------------------------------
Wie zijn bestellingen doet via deze link: (www.bol.com), steunt De Leunstoel!


© 2014 Willem Minderhout meer Willem Minderhout - meer "Naar de film" -
Vermaak en Genot > Naar de film
83.000 liter water over Gods akker Willem Minderhout
1113VG NoahEen avondje bioscoop met je kinderen is altijd leuk. Ze wilden naar Noah. Ik was benieuwd wat ze daar van gemaakt hadden. Het bleek een uiterst merkwaardige film te zijn. Volgens De Telegraaf gebruikte regisseur Darren Aronofsky 83.000 liter water om de zondvloed na te bootsen. Dat klinkt spectaculair, maar dat is maar 83 kubieke meter en daar kun je slechts een klein zwembadje mee vullen. Daarmee is de film wel goed gekarakteriseerd: het lijkt meer dan het is, maar is daarom misschien juist interessant. Waarom maakt men zo’n film?

Het verhaal van Noach en de zondvloed neemt niet veel ruimte in in de Bijbel. Genesis 5 tot en met 10, waarbij je 5 en 10 best kunt overslaan. In tien minuutjes lees je alles over de lage dunk van de Heere van zijn schepselen en ‘dat de boosheid des mensen menigvuldig was op de aarde, en al het gedichtsel der gedachten zijns harten te allen dage alleenlijk boos was.’ De Heere was het zat en Hij zeide tot zichzelf: ‘Ik zal den mens, dien Ik geschapen heb, verdelgen van den aardbodem, van den mens tot het vee, tot het kruipend gedierte, en tot het gevogelte des hemels toe; want het berouwt Mij, dat Ik hen gemaakt heb.’ Nog afgezien van het theologische vraagstuk hoe een Almachtige en Alwetende toch zulk – in Zijn eigen ogen – broddelwerk had af kunnen leveren, ontbreekt in Genesis een heleboel context. Wat voor verschrikkelijke dingen deden al die schepselen? En waarom was Noach (ik zal me maar aan de Nederlandse spelling houden) een uitzondering?

Om een beetje onderhoudende film te maken moet je dus wel een en ander aan het verhaal toevoegen. Aronofsky maakte van de ‘slechte mensen’ een soort kannibalistische mijnbouwers. Blijkbaar stonden hem de beelden van Saruman en de Uruk Hai in ‘Lord of the Rings’ voor ogen, die de wouden vernietigden om er fabrieksmatig Orks te kweken en zwaarden te smeden. Om in het zelfde idioom te blijven verzon hij ook een soort Bijbelse Enten die Noach ter zijde staan. Tolkiens boomherders zijn bij Aronofsky na hun val versteende engelen geworden, met een motoriek als de Transformers die mijn zoon vroeger in elkaar knutselde.

En Noach zelf? De Bijbel vertelt niets over de redenen waarom Noach gered zou moeten worden. De Schepper zegt slechts: ‘want u heb Ik gezien rechtvaardig voor Mijn aangezicht in dit geslacht’. Anders dan in de Schrift wordt de Schepper niet sprekend opgevoerd in de film. Slechts in vage dromen doet Hij Zijn aanwezigheid gelden. Noach en zijn gezin weten als veganisten op een of andere manier hun kostje bij elkaar te scharrelen in een bar woestijnlandschap. Hun leven wordt constant bedreigd door de ‘slechte mensen’ die ze af en toe op hun speurtochten tegenkomen. Noachs vader zou zelfs door hen vermoord zijn. Ook dit staat in schril contrast met de Schrift, want Noachs vader ‘Lamech leefde, nadat hij Noach gewonnen had, vijfhonderd vijf en negentig jaren; en hij gewon zonen en dochteren. Zo waren al de dagen van Lamech zevenhonderd zeven en zeventig jaren; en hij stierf.’ Vergrijzing is heus niet iets van deze tijd!

Na de enigszins potsierlijke Tolkieniaanse aanloop gaat het, God zij dank, toch eindelijk flink regenen. Noach, zijn gezin en een ark vol beesten dobberen als laatste overlevenden over de oceaan. Nu krijgt de plot een enorme wending, want de film-Noach denkt dat het hun opdracht is om als laatste mensen de onschuldige fauna te redden en daarna uit te sterven wegens miscreatie. Mevrouw Noach is blijkbaar al door de overgang heen en het enige meisje aan boord, de vriendin van Seth, zou onvruchtbaar zijn als gevolg van een zware buikwond. Dit levert bij vlagen – dankzij het goede spel van Russel Crowe –  spannend drama op. Het meisje van Seth blijkt – dankzij ‘de zegen van Methusalem’ – ineens toch zwanger te zijn geworden van Seth. Noach dreigt de baby te doden als het een dochter is, omdat anders het uitsterven der mensheid in gevaar komt. Ook hier is geen enkele relatie met het Bijbelverhaal aanwezig. De Schepper richt in de Bijbel een Verbond op met Noach: ‘en gij zult in de ark gaan, gij, en uw zonen, en uw huisvrouw, en de vrouwen uwer zonen met u.’ De gramschap van Cham ten opzichte van zijn vader Noach wordt in de film veroorzaakt doordat Noach verzuimt zijn vriendin te redden.  

Is dat erg? Nee, ik denk het niet. De strijd tussen Noach, de verongelijkte vriendinloze Cham en de doodsbange jonge ouders Seth en Naameh leveren zonder twijfel het beste deel van de film op. Zelfs de Bijbel kan af en toe wel een schepje extra gebruiken. Ik vind het dan wel weer onbegrijpelijk dat het dramatische hoogtepunt in de Bijbelse versie in de film volledig plat wordt gemaakt. Als de Bijbelse Cham zijn vader, die nadat de wereld weer was opgedroogd de wijnbouw had uitgevonden, starnakel bezopen in zijn nakie ziet liggen wordt hij, nadat zijn vader weer ontnuchterd is, vervloekt. Noach zeide: ‘Vervloekt zij Kanaan (Chams zoon); een knecht der knechten zij hij zijn broederen!’ Deze passage heeft nog lang een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis, want Cham werd later gezien als de stamvader van de Afrikanen die op grond van deze vloek voorbestemd zouden zijn tot slavernij. In de film is deze scene verworden tot een ruzietje, waarna Cham als een soort backpacker de wijde wereld intrekt.  

Zoals u weet heeft het overleven van de familie Noach er niet toe geleid dat de mensheid sindsdien vredelievend en veganistisch door het leven gaat. De film gaat daar niet verder op in, maar de Here God is daar in zijn eigen Boek heel duidelijk over: ‘En uw vrees, en uw verschrikking zij over al het gedierte der aarde, en over al het gevogelte des hemels; in al wat zich op den aardbodem roert, en in alle vissen der zee; zij zijn in uw hand overgegeven. Al wat zich roert, dat levend is, zij u tot spijze; Ik heb het u al gegeven, gelijk het groene kruid.’ Dat was ongeveer de levensinstelling van die vreselijke mensen die Hij net verdelgd had. Waar die zondvloed nu eigenlijk voor nodig was blijft zo wat schimmig, al vaardigt God wel een verbod op bloedworst uit: ‘Doch het vlees met zijn ziel, dat is zijn bloed, zult gij niet eten.’ Ik ben echter dol op bloedworst en wat Karel van het Reve 'de ongelooflijke slechtheid van het Opperwezen' noemt, vind ik nu eenmaal juist het leuke van de Bijbel. De Tolkienisering enerzijds en de neiging om er achteraf een bepaalde vorm van rationaliteit in te leggen anderzijds staan mij tegen.

Mevrouw Noach, net zoals in het Boek der Boeken naamloos, speelt een wel heel passieve, meestal letterlijk nietszeggende, rol. Bij herlezing van de hoofdstukken over Noach in Genesis viel me op dat geen enkele vrouw met naam wordt genoemd, laat staan dat ze wat in te brengen had. Is de filmversie dan toch een voorzichtig manifestatie van Bijbels feminisme omdat de vriendinnen van Seth en Cham wel een naam hebben gekregen?

Multiculti is de film in ieder geval niet. De Joop weet te melden dat er voor Noah met opzet alleen blanke acteurs gecast zijn. 'We laten ras geen factor zijn omdat we met álle mensen te maken hebben’, zegt co-auteur Ari Handel. En wie kan er beter model staan voor ‘alle mensen’ dan de blanco blanken? Het echte probleem is natuurlijk dat als Cham zwart zou zijn geweest die hele ‘knecht der knechten’-discussie op zou spelen waar de Zwarte Piet-discussie bij verbleekt en als niet hij, maar Seth of Japhet zwart was geweest waren er vast een heleboel Christen-fundi’s uit hun dak gegaan. Met iemand als Morgan Freeman als Noach was het volgens mij geen slechtere film geworden. Als ras er niet toe doet, zouden blanke, of Aziatische kinderen ook geen probleem moeten zijn. Alle kleuren van de regenboog passen wel bij het Noach-verhaal.

Over regenbogen gesproken: aan het einde van de film had ik een spectaculaire uitsmijter verwacht: een oogverblindende hightech regenboog. ‘Het teken des verbonds, dat Ik opgericht heb tussen Mij en tussen alle vlees, dat op de aarde is’, om die climax in de woorden van de Heer te beschrijven. Er was geloof ik wel een soort schittering die een regenboog moest voorstellen, maar dat stelde niks voor en was voorbij voordat ik er erg in had. Net zoals de hele film, dus.

Kan ik nu de vraag beantwoorden waarom op dit moment zulke pseudo-Bijbelverfilmingen gemaakt worden? Tsja, dat had ik u toen ik met dit stukje begon beloofd, maar ik heb nog steeds geen idee. ‘Al sla je me dood’, zou Abel zeggen. Misschien alleen maar om ouders met kinderen een genoeglijke avond te bezorgen. Een moderne audiovisuele Kinderbijbel dus.



---------------------------------------
De tekening is van Elène Klaren
------------------------------------------------
Wie zijn bestellingen doet via deze link: (www.bol.com), steunt De Leunstoel!
© 2014 Willem Minderhout
powered by CJ2