Atoomraket?
Vooruitgang is een fundamenteel artikel in het handvest van Moderne Mensen en hun Moderne Maatschappijen. En vooruitgang wordt bereikt met INNOVATIE. Hebben we dat goed begrepen? Ja?
Innovatie kent verschillende aspecten en facetten. We noemen hier kortheidshalve de onderling verweven Procesinnovatie en de Productinnovatie. Denk aan: voortaan alles op Atoomkracht of met een Raket/Straalmotor. (Eind 40er jaren werden in Engeland heuse rijdende prototypes gebouwd van een auto, merk Rover, aangedreven door een straalmotor) Of op Zonne/Windenergie.

Een van de gebieden waarop deskundigen en verantwoordelijken permanent lijken te willen innoveren - naast natuurlijk het onbegrensde terrein van oorlogvoering - is het vervoer van mensen. Het doel van die innovatie is meestal het verhogen van de snelheid waarmee mensen worden vervoerd: hoe sneller hoe beter. We laten het (grens)nut, de kosten/baten, de prijs/kwaliteit verhoudingen van de versnellingsdrang hier lekker onbesproken en richten ons op veel voorkomende vormkenmerken van snelheidsbevorderende innovatiepogingen op het gebied van personenvervoer per spoor.
Passagiersvervoer per trein, dat lijkt al sinds het midden van de 19e eeuw een bevredigend systeem; het is wereldwijd met het nodige succes toegepast en heeft veel gunstige en ook wel ongunstige sociaaleconomische ontwikkelingen met zich gebracht. Als de trein rijdt brengt hij betrouwbaar, gerieflijk en goedkoop vervoer waarover de passagiers doorgaans (let op de voorwaarde: als hij rijdt) tevreden zijn. Fijn in de trein! zingen Bert en Ernie. Maar vergis u niet.

Zweefbaan
Er zijn altijd mensen die beter weten hoe er getreind moet worden en die ook willen demonstreren op welke manier het beter kan. De Uitvinders, de Mild Gestoorde Ingenieurs, de Megalomaan Dromerige Politici, zij gaan ook bij treinen vaak uit van nieuwe Principes.
Zij vinden 1) dat treinen niet gelijkvloers moeten rijden (tunnels en viaducten tellen niet mee) en 2) dat treinen veel beter kunnen rijden op 1 rail dan op 2 rails.
Natuurlijk, onder de grond met die trein of er mee de lucht in. En monorail, dat spaart flink in de benodigde wielen! Duidelijk.
Ondergronds, dat is, vooral in metro-vorm, met veel succes toegepast. Soms vooral ondergronds, en af en toe een stukje de lucht in. Ondergronds wel steeds op 2 rails, of eigenlijk 3 rails waarvan één voor de elektriciteitsvoorziening. Maar ondergronds bestaan eigenlijk geen monorail treinen. Waarom?
De Monorail in de lucht, en dan hangend? Zeker! De Wuppertaler Schwebebahn (zweeftrein) is een hangende monorail in de Duitse stad Wuppertal (D), ontworpen door ingenieur Eugen Langen en geopend op 1 maart 1901 door Keizer Wilhelm II. Prachtig! Ziet er uit als een levend fossiel met die zware 19e eeuwse geklinknagelde overspanningen (jawel, ook boven de rivier de Wupper) en daartussen in de lucht die brede verbindingsbaan waaraan rails hangen. Rails waaraan dan die treinstellen hangen die door elektromotoren tamelijk geluidloos worden voortbewogen. Ziet er fossiel uit, maar werkt nog steeds goed, treintjes iets gemoderniseerd, nieuwe treintjes bijgebouwd, maar verder alles nog helemaal in orde. Kijk op postkaart 1.a. uit 1906 en kaart 1.b. uit 1956.
Toch, verder in Wuppertal hedendaags railvervoer per conventionele trein en tram. Een stad volgebouwd met die enorme overspanningen, zou dat alleen de fervente fanaten aanspreken?

Treinen van Mars
Monorail in de hoogte, maar dan een betonnen rail op een baan op pootjes, daarvan zijn veel voorbeelden. Meestal gaat het om recreatieve banen in pretparken en prestige-banen bij vliegvelden. Geen serieus railvervoer. Maar het type is onmiskenbaar nog steeds een vast bestanddeel, hm, zeg maar ICOON,  van de Sci-Fi en serieuzer toekomstliteratuur. Stel  u het stedelijk landschap voor bedekt met een spaghetti van monorailbanen waarover treinen zich met duizelingwekkende snelheid voortbewegen. Denk aan de prachtfilm Metropolis (1927) van Fritz Lang.
In de jaren 40 van de vorige eeuw (en ook nu nog) lukte het monoraildeskundigen in veel landen om de spoorwegautoriteiten te bewegen geld te stoppen in Proefprojecten voor deze revolutionaire vorm van vervoer. Met mooie praatjes, modellen en maquettes. Vaak ging het dan niet alleen om treinen op één betonnen rail, maar ook nog gecombineerd met ondersteuning van revolutionaire technieken als Luchtkussenstuwing en/of Magnetisch Zweven. Mooi, mooi.
Zo leek het nog veel later, in 1964 een goed idee tussen Orléans en Parijs een pijlsnelle monorail te laten rijden met ….. vliegtuigaandrijving. (Er was destijds al besloten tot de bouw van de Concorde – een driehoekig vliegtuig; futuristische vliegtuigen worden gemaakt in Deltavorm of als Vliegende Vleugel.) Onder de bezielende leiding van ingenieur Jean Bertin werd een betonnen baan aangelegd in de Beauce tussen Saran (Noord Orléans) en Ruan, parallel aan de achterlijke gewone spoorlijn. Onder de bezielende leiding van Jean Bertin werden ook treinen gebouwd – hoewel, geen uit wagons samengestelde treinen , maar mono-wagons voor 80 personen: de Aérotrain. Ze zagen er uit zoals een scholier een toekomsttrein zou tekenen: een vliegtuig zonder vleugels en dan op die betonnen baan. Hallo Aarde, hier Atlantis!

Een vorm van Fyra
Landvliegtuigen aangedreven door…een enorme Propeller achterop de trein en later door een heuse Straalmotor er bovenop. (Uiteindelijk ook door een Lineaire (!) elektromotor). Motoren die behalve voor de voortstuwing ook konden zorgen voor het Luchtkussen waarop die trein kon zweven! Het geval heeft testritten gemaakt en daarbij werd een recordsnelheid van 420 km/u gehaald. Hoera, Hoera, in 1970 reden voor het uitgeven van een Franse postzegel die nationale erkenning bracht voor dit hoogtepunt van Franse ingenieurskunde. Op postkaart 2.a. de Aérotrain en de postzegel.  Bertin leek niet te stoppen: op 5 maart 1974 haalt de Aérotrain I80 het wereldrecord voor railvoertuigen en luchtkussenvoertuigen met 417,6 km/h. De plannen voor een Aérotrain verbinding tussen de Parijs vliegvelden Orly en Roissy/Charles de Gaulle liggen klaar, maar dan, in 1974 worden er mensen wakker bij spoorwegmaatschappij SNCF en op het Ministerie. Het is afgelopen met de jongensdroom en Bertin overlijdt in 1975. Op de site van zijn bedrijf is nog steeds het diaporama ‘L’Aérotrain, ou les difficultés de l’innovation’ (raak getypeerd) te zien. Op kaart 2.b. maar liefst 3 prototypes Aérotrain en een foto van Bertin bij een monument. Maar aan de betonnen baan in de Beauce werd geknaagd door van die gele sloopmachines. Er werd een stuk uitgehapt om ruimte te maken voor de nieuwe A 19, verbindingsweg tussen de A 10 en de A 5. Nogal bot, geen gezicht, er kwamen dan ook protesten van erfgoedmensen die wilden kijken naar behoud/passend hergebruik van die baan. Ze kregen te horen dat het beton zo slecht was dat het alleen geschikt was voor graffiti en overwoekering. Bot.

Dan mogen we nu misschien enigszins evalueren? 
Ik hoor daar dat de geldschieters voor deze projecten misschien eerst een diploma elementair rekenen moeten halen om eerder te kunnen inzien welke kostennachtmerrie de realisatie van de droomplannen zou betekenen. Ja?
En u zegt dat het niet om de saaie werkelijkheid moet gaan, maar eerder over sprookjesachtige fantasieën die zorgen voor sfeer en vertier op deze wereld van staal en beton? Boeiend.
Hoe zegt u daar, vergeten we de broedstooffunctie,  de serendipiteit en spinoff aan startups en de public-private partnerships? Interessant!
Zijn vergelijkbare droomprojecten niet op vanzelfsprekende wijze verdwenen? En u ziet veel van deze projecten op functionele wijze landen in feestelijke pretparken? Tja.

Nou, ik vind dat u goed heeft gewerkt met z’n allen. 
Maar ik vraag me wel af of u zich wel eens heeft afgevraagd wat voor geluid een Aérotrain met straalmotor of propeller zou laten horen en tot waar op het perron die luchtkussens u zouden blazen. Bent u wel eens op een alledaags vliegveld geweest? In die trein zouden horen en zien u vergaan door de teringherrie op de stations en in die zilveren doos. Daar hoeft u geen ingenieur voor te zijn. Ah, u zet gewoon de I-pod wat harder. Tja…
Volgende keer verder!

*******************************************
De plaatjes komen uit de collectie van Peter Schröder